Teodor AXENTOWICZ (1859-1938), Dziewczyna z dzbanem

pastel, papier naklejony na tekturę; 99 x 71 cm;
sygn. p. d.: T. Axentowicz;
na odwrocie nalepka wystawowa z TPSP w Krakowie, z wystawy pośmiertnej Teodora Axentowicza z 1939 roku, z tytułem: Dziewczyna z dzbanem i nr 65;
oraz nr 343.; a także owalny stempel Magazynu Przyborów Malarskich R. Aleksandrowicz;
Por.: Katalog wystawy pośmiertnej Teodora Axentowicza, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, 30 grudnia 1938 - 2 lutego 1939, poz. kat. 65.

Teodor Axentowicz, po zdobyciu wykształcenia w Akademii Monachijskiej, kontynuował naukę w Paryżu w latach 1882-1985 w słynnej pracowni Carolusa-Durana, w latach 1890-1899
odbył wiele podróży do Londynu i Rzymu. Właśnie w trakcie podróży angielskich Axentowicz spotkał się z malarstwem prerafaelitów i ich kontynuatorów, co w połączeniu z nauką
w pracowni paryskiej znalazło odbicie w jego twórczości. Barwa, swobodna kompozycja, „rozbiegana” kreska, stały się rozpoznawalne w dziele Teodora Axentowicza i stanowiły znaczącą
odmianę w porównaniu z wcześniej dominującym stylem monachijskim panującym w 2. połowie XIX wieku.
W 1895 roku Teodor Axentowicz wrócił do Krakowa, gdzie na prośbę Juliana Fałata, objął stanowisko profesora w Akademii Sztuk Pięknych. Zajmował je do 1934 roku. W 1897 roku,
z inicjatywy Teodora Axentowicza, powstała szkoła malarstwa dla kobiet, w której wykładali m.in. Leon Wyczółkowski i Jan Stanisławski.
Ze względu na różnorodne doświadczenia artystyczne, twórczość Teodora Axentowicza można podzielić na dwa główne nurty. Pierwszym z nich jest tematyka ludowa,
rodzajowa, do której nawiązywali również Stanisław Wyspiański, Włodzimierz Tetmajer czy Jan Stanisławski. Drugą inspiracją znakomitego pastelisty były portrety, przede
wszystkim wizerunki kobiece. Jak pisze Marian Dienstl-Dąbrowa we wstępie do katalogu wystawy pośmiertnej artysty: Axentowicz zdobył wcześnie tajemnicę powodzenia
portrecisty przez wykwint kompozycji układu modela, wyczucie najwłaściwszego gestu i spojrzenia. Dla kobiecego portretu stworzył własną pastelową technikę i subtelnie przyciszone
zestawienia kolorystyczne gam. Jako tła używa często szarego papieru, z którego wyłania się leciuchno rysunek. Tony barwne zestawia z wielkim umiarem i dyscypliną w sposób
wykwintny i lekki. Rzucane niby od niechcenia kreski pastelowe tworzą rytmiczne akcenty tak charakterystyczne dla pastelowych dzieł Axentowicza.
Właśnie tymi cechami charakteryzuje się oferowane efektowne dzieło „Dziewczyna z dzbanem”, ujęte w katalogu wystawy z 1939 roku pod pozycją 65, oznaczone jako
własność Tadeusza Bielesa. Modelką do wielokrotnie powtarzanego motywu dziewczyny z dzbanem była słynna w czasach Młodej Polski, krakowska piękność Ama (Anna)
Zakrzewska. Wśród oferowanych dotychczas na aukcjach prac można znaleźć trzy analogiczne kompozycje uwzględniające nieznaczne różnice w układzie tkaniny, którą okryta
jest kobieta lub drugim planie obrazu, zawierającym nieznaczne zmiany w pejzażu. W wypadku oferowanego dzieła Teodora Axentowicza w tle można odszukać fragment
charakterystycznej dla Krakowa architektury Wawelu. Wspomniana wcześniej powtarzalność tematu ujawnia się w wielu technikach wykorzystywanych przez malarza,
wykonywał bowiem analogiczne kompozycje używając zarówno pastelu, ołówka jak i suchej igły czy glinorytu. Ostatnia z wymienionych metod posłużyła do wykonania, chyba
najpopularniejszego, wizerunku dziewczyny z dzbanem. Grafika weszła w skład Teki Stowarzyszenia Polskich Artystów Grafików, wydanej w liczbie 120 egzemplarzy, w 1903
roku, w Krakowie, dzięki Feliksowi Jasieńskiemu.
Teodor Axentowicz, dał się poznać jako wyjątkowo czujny obserwator uwrażliwiony na kobiece piękno i wdzięk, które umiał doskonale podkreślić lekko idealizując wizerunek
modelki. Warto zatem zgodzić się z twierdzeniem Marian Dienstl-Dąbrowa, że: W Polsce w ciągu pół wieku pracy stworzył Axentowicz olbrzymią galerię piękności kobiecych swej
epoki.
Motyw dziewczyny trzymającej przed sobą dzban Teodor Axentowicz podejmował kilkakrotnie. Efektowne, okazałych rozmiarów kompozycje ujmujące modelkę en pied
z widokiem na znajdujące się w oddali Wzgórze Wawelskie - jak oferowana praca - są rzadziej spotykane.
Por. Teodor Axentowicz. 1859-1938. Katalog wystawy [monograficznej], Kraków - Muzeum Narodowe - 1998, poz. kat. III. 36 (pastel, 122,5 x 72,5 cm).