Wyszukiwanie zaawansowane Wyszukiwanie zaawansowane

Stany zachowania banknotów

W przypadku wszystkich kolekcjonowanych przedmiotów ważnym dla zbierających elementem jest stan zachowania danej pozycji. W przypadku banknotów jest to jeden z najcięższych i najbardziej subiektywnych elementów oceny danego waloru.

Wpływ na to ma szereg czynników, od znajomości danej emisji po umiejętności idące w parze z doświadczeniem, a dotyczące konserwacji.

Są jednak i ułatwienia, w postaci gradingu w firmach amerykańskich i krajowych, które oceniają stan zachowania samego banknotu (w skali Sheldona) oraz kondycję papieru. Celem tego artykułu nie jest wskazanie konkretnych stanów zachowania, gdyż jest to proces bardzo subiektywny, jednakże przedstawimy tu wskazówki, na co warto zwracać uwagę.

 

Elementy składowe oceny stanu zachowania banknotów - wady mechaniczne

Stany zachowania banknotów

Ocena stanu zachowania banknotu jest działaniem wielopłaszczyznowym. Składa się na nie wiele czynników. Po pierwsze ocenie poddajemy sam banknot - patrzymy, czy ma ugięcia, zgięcia, złamania, czy posiada ubytki etc. W tym miejscu warto sobie wyjaśnić, czym są poszczególne ze wspomnianych wad i z czego wynikają. Ugięcie to po prostu lekkie nadgięcie banknotu, bez ingerencji w strukturę papieru. Może ono wynikać np. z krótkotrwałego przebywania w portfelu, lub bycia zwiniętym w rolkę banknotów. Istnieje szereg sposobów na naprawę tej wady, chociażby trzymanie między okładkami książek. Zgięcie to już wada bardziej trwała - co prawda wciąż bez ingerencji w strukturę papieru, jednak trudniejsze do usunięcia. Wynika ono np. z długotrwałego noszenia papieru, czy bycia w tzw. kanapce - pliku banknotów często dla wygody zgiętego na pół i zabezpieczonego gumką recepturką. Złamanie to już trwała wada nabyta - jest związane ze zmianą struktury papieru, a do jej usunięcia wymagane są bardziej zaawansowane techniki konserwatorskie. Ubytki z kolei należy podzielić na kilka podkategorii. Pierwszą najmniejszą wadą w postaci ubytku są ślady po szpilkach, którymi banknoty były przymocowane np. do plansz. Drugą, nieco większą wadą są przetarcia na złamaniach, nierzadko mogące się wiązać z naddarciem. W końcu trzecią wadą są ubytki powierzchni banknotu zarówno na jego obrzeżach, jak i w polu. Do powyższych wad należy jeszcze zaliczyć naddarcia i przedarcia wynikające z różnych losów danego banknotu, często, w przypadku rzadkich walorów, naprawiane.

 

Elementy składowe oceny stanu zachowania banknotów - wady środowiskowe

W drugiej kolejności ocenie podlega kondycja papieru. Wpływa na nią wiele czynników. Po pierwsze istotnym dla kondycji papieru jest to, czy był przechowywany w odpowiednich warunkach. Jeśli nie, na papierze mogą pojawić się ślady zawilgotnienia, które może skutkować zmianą koloru papieru, zbyt długa ekspozycja na słońce może skutkować wyblaknięciem druku, mogą również w niektórych przypadkach wystąpić zapleśnienia banknotu. Z kolei przebywanie w miejscu bez dostępu do wilgotnego powietrza może spowodować wyschnięcie papieru, który może się łatwo łamać i kruszyć. Oprócz tego wpływa na ocenę kondycji papieru będą miały wszelkie zabiegi konserwatorskie.

 

Elementy składowe oceny stanu zachowania banknotów - ślady konserwacji

Konserwacja to różne procesy chemiczne i mechaniczne, które mają na celu poprawę prezencji banknotu, lub jego zabezpieczenie przed zniszczeniem. W zależności od umiejętności zabiegi konserwatorskie mogą być przeprowadzone profesjonalnie lub amatorsko. Te drugie przeważnie bardziej szkodzą banknotom, niż im pomagają. Te pierwsze z kolei potrafią znacząco poprawić prezencję banknotu i sprawić problemy przy ocenie stanu zachowania.

Do zabiegów konserwatorskich zaliczyć możemy pranie, prasowanie, klejenie, uzupełnianie. To oczywiście tylko kilka podstawowych metod, jednak najbardziej rozpowszechnionych.

Każdy z nich zostawia oczywiście pewne ślady. W przypadku prania banknoty często mają dość mocno pofalowaną powierzchnię i tracą szorstkość papieru. Prasowanie można rozpoznać biorą banknot pod światło, tak jak czynimy to przy sprawdzaniu znaku wodnego. Wówczas niewidoczne dla oka wady, zwłaszcza złamania są widoczne w postaci ciemnych pasków pokazujących zmiany struktury papieru. Klejenie i uzupełnianie papieru to również zabiegi pozostawiające ślady, jednakże przeprowadzone w sposób profesjonalny są niemalże niewidoczne dla oka. Tu również należy sprawdzić banknot pod światło i dokładnie mu się przyjrzeć.

Oczywiście nie zawsze można liczyć na optymalne warunki i możliwość obejrzenia banknotu pod światło. Tu przewagę mają osoby o czułych opuszkach palców, które mogą wyczuć usunięte zmiany przesuwając banknot między dwoma palcami.

 

Popularne

 

Stan zachowania a grading

Ułatwieniem, zwłaszcza dla początkujących kolekcjonerów może być grading. Jest to usługa wykonywana przez kilka firm polegająca na zapakowaniu banknotu w zgrzane plastikowe etui z oceną stanu zachowania w skali Sheldona oraz informacją o kondycji papieru. Należy jednak pamiętać, że nie można podchodzić do gradingu bezkrytycznie, gdyż banknot każdorazowo ocenia człowiek, a więc może dojść do pomyłki, lub przeoczenia. Jakkolwiek zdarza się to dosyć rzadko, to warto o tym pamiętać.

Jest to jednak opcja godna rozważenia również dla rzadkich banknotów w słabych stanach zachowania, których niewłaściwe przechowywanie groziłoby przypadkowym uszkodzeniem, lub zniszczeniem. W takich wypadkach grading sprawia, że tracimy możliwość bezpośredniego obcowania z papierem, jednak zyskujemy pewność, że nasza perełka w zbiorze przetrwa nawet zalanie przez sąsiada, czy atak zgrai małych dzieci na pokój.

 

Stan zachowania banknotów

Skala ocen stanów zachowania banknotów wegług International Bank Note Society (IBNS) wraz z polskimi i amerykańskimi odpowiednikami.

Skala polska Skala amerykańska Opis
I UNC
(Uncirculated)

Stan bankowy (nieobiegowy)
Banknot w idealnym stanie, bez żadnych śladów obiegu. Rogi muszą być ostre a papier z oryginalnym połyskiem.

I- -UNC Stan bankowy
Banknot bez żadnych śladów obiegu. Jedyną wadą banknotu są minimalnie zaokrąglone rogi. Banknot z oryginalnym połyskiem
I / II AU
(About UNC)
XF/UNC
Stan prawie "nieobiegowy"
Banknot z minimalnymi śladami obiegu, prawie bankowy. Papier czysty, z oryginalnym połyskiem.
Dopuszalne jest tylko jedno z uszkodzeń:
- ślad w postaci lekkiego zagięcia przy dolnej lub bocznej krawędzi - pozostałość po liczeniu banknotów w banku
- jedno słabe zgięcie w środku
II XF/EF Stan piękny
Banknot tylko z niewielkimi śladami obiegu. Nie więcej niż 1 mocne zgięcie lub 3 lekkie. Rogi z minimalnymi śladami zużycia. Papier czysty, z oryginalnym połyskiem. Dopuszczalne są minimalne ślady zabrudzeń na krawędziach.
III VF
(Very Fine)
Stan bardzo dobry
Banknot z nieco większymi śladami obiegu, choć był w nim stosunkowo krótko. Banknot zachowuje sztywność i może mieć najwyżej dwa ślady po złożeniach. Rogi nie są ostre, ale nie są też w pełni zaokrąglone. Dopuszczalne jest minimalne przybrudzenie krawędzi. Bez rozerwań na w polu rysunku ale dopuszczalne są małe rozerwania na niezadrukowanym polu marginesu.
IV F
(Fine)
Stan dobry
Banknot z wyraźnymi śladami obiegu, z wieloma zgięciami i załamaniami. Może być przybrudzony, ale kolory nie mogą być wyblakłe. Dopuszcza się kilka śladów po złożeniach, ale bez centralnej dziurki spowodowanej zginaniem. Dopuszczalne są minimalne naddarcia, ale nie mogą one dochodzić do zadrukowanego pola rysunku.
V VG
(Very Good)
Stan dostateczny
Banknot ze śladami długotrwałego obiegu. Rogi są wyraźnie zaokrąglone, naddarcia mogą w kilku miejscach dochodzić do rysunku, mogą wystąpić odbarwienia i zabrudzenia papieru, może być mała dziurka na środku (od zginania). Dopuszczalne są niewielkie ubytki marginesów lub rogów. Dopuszczalne są też dziurki od zszywacza, którym były spięte banknoty.
VI G
(Good)
Stan słaby
Banknot na którym widać znaczne ślady zużycia spowodowanego długotrwałymobiegim. Wielokrotnie składany, zaginany, mogą występować odbarwienia (kolory wyblakłe) a także ewentualnie plamy. Marginesy pozadzierane ale banknot wciąż pozostaje czytelny. Mogą także występować napisy i rysunki. Dopuszczalne są niewielkie ubytki papieru.
VI / VII F
(Fair)
Banknot bardzo zniszczony ze sporymi ubytkami papieru, zabrudzeniami i naddarciami. Spore ubytki krawędzi banknotu a zwłaszcza rogów.
VII P
(Poor)
Stan zły
Banknot z bardzo dużymi zniszczeniami, wręcz zniszczony i częściowo nieczytelny. Fragmenty, zwłaszcza przy rogach - urwane. Posklejany, z dużymi ubytkami papieru lub dziurami oraz rozerwaniami.

 

Grading banknotów PMG

Nota PMG Stan zachowania Opis
70 ★ EPQ 70 Gem Unc Najwyższa możliwa nota. Banknot nie mogą posiadać śladów użytkownika widocznych przy 5-krotnym powiększeniu. Marginesy i pole rysunku oglądane gołym okiem muszą wyglądać na wycentrowane. Aby otrzymać ocenę 70 banknot musi kwalifikować się także do noty EPQ.
69 EPQ Superb Gem Unc Banknot wizualnie nierozróżnialny od noty 70 ale marginesy i rysunek mogą być widocznie niewycentrowane. Brak śladów użytkowania widocznych gołym okiem.
68 EPQ Superb Gem Unc Marginesy o i rysunek są widocznie niewyśrodkowane. Mogą występować bardzo nieznaczne ślady użytkowania.
67 EPQ Superb Gem Unc Banknot z ponadprzeciętnymi marginesami i rysunkiem. Mogą występować drobne ślady użytkowania.
66 EPQ Gem Uncirculated Nieco więcej śladów użytkowania niż w nocie 67 EPQ. Centrowanie musi być powyżej przeciętnej.
65 EPQ Gem Uncirculated Może występować jedno lub dwa mniejsze rozerwania jako skutek użytkowania banknotu. Centrowanie musi być powyżej przeciętnej.
keyboard_arrow_up Aby posiadać notę 65 lub wyżej banknoty muszą spełniać także standard EPQ (Exceptional Paper Quality, Oczekiwana Jakość Papieru)
keyboard_arrow_down Banknoty z notą od 20 do 64 kwalifikują się do oznaczenia PMG EPQ jeśli spełniają opisane poniżej standardy.
64 Choice Uncirculated Centrowanie jest niedokładne z jednej lub z dwóch stron. Mogą być widoczne ślady użytkowania ale bez zgięć w polu rysunku.
63 Choice Uncirculated Niedoskonałe centrowanie, a pole rysunku może być płaskie. Może wystąpić kilka wad, ale bez zgięć.
62 Uncirculated Banknot jest bezobiegowy ale może posiadać niewielkie ślady użytkowania lub drobne ślady na rogach. Papier bez zgięć. Marginesy mogą dotykać lub przechodzić przez pole rysunku.
61 Uncirculated Banknot jest słabo wyśrodkowany marginesy wchodzą na pole rysunku. Mogą występować znaki, smugi lub inne ślady obiegu. Bez zgięć przez pole rysunku.
60 Uncirculated Banknot z problemami, które mogą obejmować papier, małą plamę lub blaknięcie. Mogą występować ślady obiegu, ale bez zgięć w polu rysunku.
58 Choice About Unc Banknot z jednym zagięciem które przecina pole rysunku.
55 About Uncirculated Jedno zagięcie albo dwa lub trzy zagięcia rogów wchodzące na pole rysunku.
53 About Uncirculated Baknot z dwoma pionowymi lub jednym poziomym zagięciem. Może także posiadać ślady obiegu.
50 About Uncirculated Banknot posiada dwa mocniejsze zgięcia lub lżejsze pionowe lub poziome zgięcia. Widoczne ślady obiegu.
45 Choice Extremely Fine Banknot z dwoma lub trzema mocnymi zgięciami, z których jedno może być poziome.
40 Extremely Fine Trzy lub więcej zgięć, z których jedno może być poziome.
35 Choice Very Fine Nota często określana jako "VF-XF". Banknot wygląda jak z notą 40 / Extremely Fine ale posiada od czterech do siedmiu zagięć.
30 Very Fine Banknot w lekko obiegowym stanie, może posiadać lekkie zabrudzenia. Zwykle posiada od siedmiu do dziesięciu zgięć.
25 Very Fine Banknot posiada więcej śladów obiegu jak również więcej zgięć niż banknot z notą 30.
20 Very Fine Banknot z widocznymi śladami obiegu z większą ilością zgięć oraz średnimi zabrudzeniami. Brak poważnych uszkodzeń, ale mogą występować drobne defekty.
15 Choice Fine Banknot wygląda jak z notą 20 / Very Fine ale przy bliższym zbadaniu można znaleźć znacznie więcej zgięć lub śladów obiegu.
12 Fine Znaczne ślady obiegu z zaokrąglonymi rogami, postrzępieniami na marginesach i innymi ubytkami. Banknot musi być cały bez przedarć.
10 Very Good Papier bez przedarć z dużą ilością śladów obiegu. Banknot jest wiotki i posiada liczne mniejsze uszkodzenia.
8 Very Good Banknot posiada mocne ślady obiegu ale nie jest zniszczony. Może brakować drobnych fragmentów papieru. Zwykle występują zabrudzenia oraz lekkie plamy. Papier jest wiotki.
6 Good Banknot jest bardzo zniszczony z poważnymi rozdarciami, postrzępionymi brzegami i uszkodzeniami.
4 Good Bardzo mocne ślady obiegu z wieloma uszkodzeniami. Papier jest całkowicie wiotki a nadruk częściowo wytarty. Banknoty w tym stanie zazwyczaj posiadają liczne ubytki.

Noty poniżej 4/Good zwykle nie są kolekcjonowane chyba że banknot jest wyjątkowo rzadki. Większość banknotów z takimi notami posiadają dopisek 'NET' z powodu większych ubytków i uszkodzeń.

 

Dlaczego warto się nauczyć jak oceniać banknoty

Stany zachowania banknotów

Ocena stanu zachowania banknotów jest jak już wspominaliśmy procesem wielopłaszczyznowym i subiektywnym. Dlatego też warto samemu ustalić sobie własną skalę zachowania, gdyż dla różnych osób różne stany zachowania będą definiowane przez inne czynniki. Sprawa każdorazowo jest prosta przy banknotach w stanie absolutnie emisyjnym - bez ugięć, przebarwień, czy jakichkolwiek skaz nabytych. Jednakże z każdą wadą stopień trudności oceny będzie się zwiększał. Dla jednych wadą dyskwalifikującą ze stanu okołoemisyjnego będą ugięcia narożników, dla innych nawet złamanie jednego narożnika nie będzie oznaczało obniżenia stanu do 2/2+. To właśnie sprawia, że warto wypracować własną skalę oraz, co równie ważne, starać się oglądać banknoty przed zakupem. Tu przewagę dają aukcje organizowane przez firmy w całym kraju, gdzie można oglądać sprzedawane pozycje przed decyzją w kwestii ich licytacji. A jak powszechnie wiadomo - praktyka czyni mistrza.

 

Fałszerstwa z epoki i banknoty-cegiełki

Powyższe kategorie są w stosunku do pozostałych banknotów bardzo specyficzne. W przypadku fałszerstw na stan zachowania będzie miało wpływ wiele czynników, w tym również i te wynikające z produkcji samych fałszerstw. Znajdziemy tu bowiem banknoty drukowane, rysowane, odbijane etc. Ich upodabnianie do banknotów pozostających w obiegu mogło sprawić, że łatwiej zużywały się w obiegu, a przez to ciężej dziś je ocenić. Jak bowiem podejść do banknotu narysowanego, czy podkolorowanego, który wyblakł z uwagi na zastosowanie złej farby? Nie będzie to wada nabyta, jednakże nawet w stanie emisyjnym ciężko będzie ocenić go na czysty stan 1, tak jak byśmy to uczynili w przypadku regularnej emisji wyciągniętej z paczki bankowej.

W przypadku cegiełek sytuacja jest jeszcze bardziej skomplikowana - w większości nie były one przeznaczone do obiegu, a więc w zasadzie jedynie wady związane z niewłaściwym przechowywaniem mogą wpływać na ich ocenę stanu zachowania. Dla przykładu banknoty Solidarności często bywają złamane, z kolei banknoty PRL-u z okolicznościowymi nadrukami, choć najczęściej pozyskiwane z paczek bankowych, miewają zaoblone narożniki, czy lekkie przebarwienia… W takich przypadkach pozostaje nam zasugerować kolekcjonerom patrzenie na walor raczej z uwagi na jego ciekawość niż drobne mankamenty, które mogą być obecne na całej emisji.

 

Stany zachowania banknotów

Sytuacje nietypowe

Ostatnim tematem, który poruszymy są nietypowe sytuacje. Do takich należeć będą zwłaszcza banknoty wycinane/przycinane. Niekiedy kolekcjonerzy (oraz nieuczciwi handlarze) dla podniesienia prezencji banknotu, który miał zaoblone, lub lekko zużyte narożniki potrafili przycinać banknot o 0,5-2 mm. Zmiana ta jest niemalże nie do wychwycenia bez przyłożenia banknotu do innego egzemplarza, warto więc podchodzić zawsze z pewną rezerwą do tego typu pozycji, zwłaszcza w przypadku emisji XIX-wiecznych. Innym, zbliżonym do tego przypadkiem są banknoty wycinane z arkuszy, lub odcinane od odcinków. Z takimi banknotami możemy mieć do czynienia w przypadku np. banknotów Insurekcji Kościuszkowskiej. Banknoty takie są o tyle trudne do oceny, że choć nie były najpewniej w obiegu, to ich wycięcie z arkusza sprawia, iż w zasadzie są zniszczonym fragmentem. Bowiem jakkolwiek jako pojedynczy walor mogą się wydawać zachowane w stanie emisyjnym, to w praktyce są fragmentem większej całości oddzielonym wtórnie. Można więc powiedzieć, że to tak, jakbyśmy mieli do czynienia z połówką banknotu odciętą profesjonalnie która mogła być w obiegu. Oczywiście nie dotyczy to raczej czasów obecnych, gdyż zachowane odcinki banknotów są wyżej cenione niż gdyby były pojedyncze.

 

Zakończenie

Podsumowując, proces oceny stanu zachowania banknotów składa się z wielu elementów i nie można go nazwać uniwersalnym z uwagi na potencjalne trudności oraz zróżnicowanie emisji czekające na kolekcjonerów. Jednak z czasem, zdobywając odpowiednie doświadczenie praktyczne, można wypracować w sobie odpowiednie oko i własną skalę oceny.

Rzecz jasna nie przedstawiliśmy tu wszystkich aspektów związanych z konserwacją, czy możliwymi wadami nabytymi banknotów, jednakże tekst ten może w naszej opinii stanowić dobry poradnik dla kolekcjonerów rozpoczynających swoją przygodę z banknotami.

13/01/2021

keyboard_arrow_up