Ostatnio oglądane
Zaloguj się aby zobaczyć listę pozycji
Ulubione
Zaloguj się aby zobaczyć listę pozycji
Okres Polski Królewskiej w numizmatyce, a więc lata panowania od czasów Zygmunta I Starego do Stanisława Augusta Poniatowskiego to czas, w którym na terytorium Rzeczypospolitej funkcjonowały różne zakłady bijące monety. Niniejszy tekst stanowi ich krótki przegląd wraz z monetami jakie były w nich bite.
Poniższe zestawienie obejmuje jedynie mennice królewskie pomijając mennictwo miejskie jakże bogate i obfite w tym okresie.
Mennica ta jest chyba najdłużej działającą mennicą na terenie Polski. W interesującym nas okresie bito w niej denary, trzeciaki, półgrosze, grosze, trojaki, talary, dukaty i dwudukaty za czasów panowania Zygmunta I Starego; grosze, półtoraki, trzykrucierzówki, trojaki, szóstaki i wielodukatówki w okresie panowania Zygmunta III Wazy; półtalary, talary i dukaty za czasów panowania Władysława IV Wazy; szelągi koronne, trojaki, szóstaki, orty, złotówki, półtalary, talary, półdukaty, dukaty i wielodukatówki za czasów panowania Jana II Kazimierza; trojaki, szóstaki i dwudukaty za czasów panowania Jana III Sobieskiego; szelągi, półgrosze, grosze i trojaki za czasów panowania Stanisława Augusta.
Najsłynniejsze spośród wyżej wymienionych są monety złote, miedziane monety bite za czasów ostatniego króla Polski, oraz trojaki bite za czasów Zygmunta III Wazy. Wyroby mennicy krakowskiej cechowała zazwyczaj dobra jakość bicia. Do ciekawych jej wyrobów należy zaliczyć również denary i trzeciaki Zygmunta I Starego będące ikonograficznym ewenementem w mennictwie polskim. Ponadto ciekawymi i zyskującymi wciąż na popularności emisjami tej mennicy są szóstaki bite za czasów panowania Jana III Sobieskiego.
Mennica koronna w Olkuszu to druga spośród małopolskich wytwórni działająca w interesującym nas okresie. Bito w niej denary, szelągi, półgrosze, grosze, trojaki, półtalary, talary w okresie panowania Stefana Batorego; trzeciaki, szelągi, grosze, trojaki i talary w okresie panowania Zygmunta III Wazy;
Mimo dość krótkiego okresu działalności menniczej, mennica w Olkuszu pozostawiła kolekcjonerom bogaty i zróżnicowany materiał numizmatyczny. Do najchętniej zbieranych i najpopularniejszych z jej wyrobów są szelągi i trojaki, które cechuje dobra jakość bicia odmiennie niż w wielu innych mennicach z tego okresu. Oprócz dobrego bicia monety te są również bardzo interesujące ikonograficznie, zwłaszcza z uwagi na ciekawe okresy, w których mennica funkcjonowała m.in. rok 1580 gdy zmieniały się herby, a na monety olkuskie trafił na przykład herb Glaubicz. Monety z nim należą dziś do poszukiwanych rzadkości. Ponadto dość interesujące jest tu mennictwo talarowe Zygmunta III Wazy zdecydowanie odmienne od talarów bitych w Bydgoszczy.
W głównej mennicy wielkopolskiej bito monety od czasów Batorego. W okresie Polski królewskiej bito tu: szelągi, trojaki i dukaty w okresie panowania Stefana Batorego; szelągi, grosze, trojaki, półtalary, talary i dukaty w czasach Zygmunta III Wazy; denary, półtoraki, szóstaki, orty, talary, dukaty i wielodukatówki za czasów panowania Jana II Kazimierza;
Tradycje mennicze Poznania sięgają czasów średniowiecznych, jednak jak większość mennic koronnych zakończył on działalność za czasów Wazów. Do najpopularniejszych z wymienionych monet należą trojaki Zygmunta III Wazy i szóstaki Jana II Kazimierza. Zarówno jedne jak i drugie cechuje dość duża różnorodność. Podobnie jest z ortami bitymi w tej mennicy. Ponadto bardzo interesującym okresem w działalności tego zakładu są lata 1597-1601, gdy stemple były prawdopodobnie wytwarzane dla mennic w Poznaniu, Wschowie i Bydgoszczy zarządzanych przez jednego dzierżawcę, które dopiero na ostatnich etapach rycia otrzymywały cechy charakterystyczne dla danej mennicy. Dzięki temu numizmatycy otrzymali bardzo interesujące monety, które należałoby traktować en bloc, gdyż noszą cechy dwóch a niekiedy nawet trzech zakładów naraz.
Drugi z wielkich zakładów wielkopolskich działał od czasów panowania Dynastii Wazów. Bito tu: szelągi, półgrosze, grosze, półtoraki, trojaki, orty, ćwierćtalary, półtalary, talary, dukaty i wielodukatówki za czasów panowania Zygmunta III Wazy; trojaki, szóstaki, orty, półtalary, talary i dukaty za czasów Władysława IV Wazy; szelągi, dwugrosze, trojaki, szóstaki, orty, złotówki, talary i dukaty za czasów Jana II Kazimierza; złotówki i dukaty Michała Korybuta Wiśniowieckiego; trojaki, szóstaki, orty, talary, dukaty i dwudukaty Jana III Sobieskiego.
Mennica ta znana z ogromnych nakładów bitych monet jest słynna zwłaszcza dzięki ortom i mennictwu talarowemu, które zachwycają kunsztem wykonania Jakuba Jakobsona. Monety te są zresztą bardzo chętnie kolekcjonowane przez współczesnych zbieraczy. Wciąż powstają też coraz lepsze opracowania tych właśnie nominałów spowodowane ich olbrzymią różnorodnością, zwłaszcza ikonograficzną ale również i w konstrukcji legend.
Mennica w Malborku przeżyła jedynie krótki okres aktywności za czasów Zygmunta III Wazy, gdy bito tu doskonałej jakości trzeciaki, szelągi i trojaki i dukaty cieszące się dziś dużą popularnością wśród kolekcjonerów.
W mennicy tej wykorzystywano też jako pierwszej w Koronie walcarkę, dzięki której monety miały lekko wygiętą formę.
Ten trzeci z wielkich zakładów wielkopolskich również zawdzięcza swą aktywność zwłaszcza czasom Zygmunta III Wazy jako mennica koronna. Bito w niej szelągi, grosze, trojaki, szóstaki. Ponadto za czasów panowania Jana II Kazimierza bito tu szelągi, grosze, dwugrosze, trojaki, szóstaki, orty, półtalary, talary, dukaty i dwudukaty.
Wyroby tej mennicy należą do bardzo ciekawych ikonograficznie i chętnie zbieranych przez numizmatyków, zwłaszcza w ostatnich latach. Największą popularnością cieszą się trojaki zygmuntowskie i orty Jana Kazimierza. Te pierwsze są zresztą z uwagi na wspomnianą przy okazji mennicy poznańskiej cechę obiektem wciąż nowych dysput wśród badaczy. Mennica ta wciąż czeka też na krytyczne opracowanie tematu, gdyż mimo kilku prób różnych autorów, w jej historii oraz przypisaniu jej konkretnych wyrobów wciąż istnieje wiele niejasności.
Sigismond III Vasa (1587-1632). 80 ducats 1621 SA / II - VE, Bromberg (Bydgoszcz).
Zygmunt III Waza, DONATYWA 10-dukatowa Gdańsk 1614 - Samuel AMMON
Jan II Kazimierz, Talar Gdańsk 1649 GR - RZADKI, zawinięte ogony - PIĘKNY
Russia 5 Roubles 1883 СПБ-АГ (R1) NGC MS 62
Mennica lubelska działała zaledwie przez kilka lat w okresie panowania Zygmunta III Wazy. Zostawiła jednak po sobie interesujące mennictwo chętnie poszukiwane dziś przez kolekcjonerów w postaci szelągów, groszy, trojaków i szóstaków.
Monety te należą do bardzo interesujących z uwagi na swoją odmienność od innych mennic koronnych, między innymi wykorzystanie na części groszy portretu władcy bez korony. Przy jej okazji warto też wskazać, że w starszej literaturze tematu wyróżniana jest również mennica w Urzędowie pod Lublinem, co wskazuje, że część jej wyrobów, zapewne groszy i trojaków należałoby przypisać właśnie do tego warsztatu. Nie jest to jednak możliwe z uwagi na brak wyraźnego oznaczenia. Z uwagi na ten fakt, mennicę w Urzędowie należałoby potraktować jako oficynę mennicy lubelskiej.
Ta mennica, podobnie jak kilka innych zakładów, w tym mennica w Brześciu i w Oliwie istniała zaledwie przez kilka lat. Wynikiem jej produkcji są szelągi miedziane Jana II Kazimierza powszechnie nazywane boratynkami z uwagi na nazwisko pomysłodawcy bicia tej podłej monety.
Zakład ten, istniejący jedynie przez kilka lat panowania Jana II Kazimierza zapisał się w polskiej numizmatyce jako bardzo niedbały. Bito tu szóstaki, orty i złotówki oraz dukaty i dwudukaty. Monety te odznaczają się w większości przypadków fatalną jakością bicia i niejednokrotnie kiepskim przygotowaniem blachy.
Należą one jednak do rzadkich, a niektóre emisje, w tym z błędami w legendach do bardzo rzadkich monet poszukiwanych dziś przez kolekcjonerów. W ostatnich latach widać jednak, że wbrew pierwotnym przekonaniom wynikającym z analiz materiału pojawiającego się na rynku aukcyjnym, mennica ta biła monety również dość dobre jakościowo, bez niedobić. Należą one do tym bardziej poszukiwanych, gdyż pozwalają na dokładne i bezbłędne określenie monety pod kątem jej atrybucji katalogowej.
Zakład w stołecznym mieście był być może aktywny już w czasach Zygmunta III Wazy. Jednak faktyczna działalność zakładu przypada na lata panowania Stanisława Augusta, gdy bije się tu półgrosze, grosze, trojaki, grosze srebrne, półzłotki, sześciogroszówki, dzisięciogroszówki, złotówki, dwuzłotówki, półtalary, talary, dukaty, półtoradukatówki i trzydukatówki – słowem wszystkie nominały prócz szeląga emitowane w okresie panowania ostatniego króla Polski.
Monety cechują się wysoką estetyką i przemyślaną kompozycją, co nie dziwi biorąc pod uwagę zarówno epokę w której powstały, ale i z uwagi na osobę króla słynącego z zamiłowania do sztuki. Dzięki temu powstały małe dzieła sztuki na których widać również znajomość zasad chociażby heraldyki u medalierów odpowiedzialnych za rycie stempli.
W okresie Polski Królewskiej, w Koronie Królestwa Polskiego funkcjonowało co najmniej 11 mennic w różnych okresach. Biły one różne nominały za czasów różnych panowań. Niekiedy funkcjonowały przez bardzo krótki czas. Wiele z nich pozostawiło po sobie ciekawy materiał numizmatyczny w postaci bardzo zróżnicowanych pod względem legend i ikonografii monet. Dzięki temu współcześni kolekcjonerzy mają duże możliwości rozwijania swej pasji.
Ponadto w historii wielu z tych mennic wciąż istnieje wiele białych plam, a atrybucja niektórych monet do poszczególnych mennic jest raczej umowna, przez co wciąż czeka na swoich odkrywców, którzy będą potrafili w sposób autorytatywny przypisać dane monety konkretnym zakładom.
Jeszcze innym aspektem mennictwa polskiego tego okresu są tzw. monety anormalne to jest takie, które wskazują swą jakością na wykonanie w zaawansowanym technicznie warsztacie, jednakże niedające się przypisać konkretnej, znanej nam mennicy. Wśród nich zapewne również jest jeszcze wiele do odkrycia.
A badania na powyższe tematy wciąż są prowadzone, dzięki czemu np. przypisano ostatnimi czasy rzekome denary i trzeciaki koronne Zygmunta III Wazy mennictwu miejskiemu Poznania.
05/03/2021