VIII Aukcja RDA (20-21 listopada) Monety z kolekcji znawcy monet Probusa cz.III

Rzymski cesarz Marek Aureliusz Probus rządził zaledwie 6 lat (lata 276-282 n.e.), lecz pozostawił po sobie wyjątkowo bogate i ciekawe mennictwo, unikalne w skali całego cesarstwa rzymskiego. Istnieje ok. kilkanaście tysięcy typów (w tym rozlicznych wariantów) monet Probusa!

Monety Probusa wybijało aż 10 mennic: Lugdunum (dzisiejszy Lyon we Francji), Rzym, Ticinum (dzisiejsza Pawia we Włoszech), Siscja (dzisiejszy Sisak w Chorwacji), Serdyka (dzisiejsza Sofia w Bułgarii), Kyzikos, (północna Turcja) Antiochia (południowa Turcja), Trypolis (dzisiejszy północny Liban), czwarta mennica wschodnia o nieustalonej jak dotąd lokalizacji oraz Aleksandria (Egipt).

Każda mennica miała swój niepowtarzalny styl i składała się z szeregu oficyn, wybijających poszczególne typy monet (np. mennica w Lugdunum miała 4 oficyny, mennica w Rzymie miała 7 oficyn; przy czym w poszczególnych latach niektóre oficyny zamykano, inne otwierano).

Mennictwo Probusa urzeka bogactwem typów rewersów (grubo przeszło 100), z których wiele posiada po kilka a czasem nawet kilkanaście odmiennych wariantów ikonograficznych, bogactwem odmian tytulatury cesarskiej (ok. 100), jak również bogactwem typów popiersia cesarskiego (kilkadziesiąt).

Niektóre typy popiersia mają dodatkowo wiele odmiennych wariantów (chociażby na „zwykłym” popiersiu Probusa w pancerzu w prawo niekiedy widać dodatkowo fałd draperii lub aegis albo medalion z Gorgoną); zaś tarcze i pancerze mają niekiedy dekoracje w postaci np. Gorgony, cesarza na koniu, wieńca laurowego, rozety, rzędów żołnierzy z tarczami, czy różnych scen bitewnych.

Niektóre rewersy Probusa należą do unikalnych w skali całego mennictwa rzymskiego - np. ORIGINI AVG – por. lot nr.1243 czy SISICA PROBI AVG – oferowany na naszej aukcji VI oraz VII.

Niektóre tytulatury Probusa nie mają swoich odpowiedników wśród monet innych cesarzy - np. oferowane na niniejszej aukcji tytulatury BONO lub PERPETVO – por. loty nr 1259 i 1268. Inne tytulatury były również stosowane przez innych cesarzy, ale pozostają wyjątkowo rzadkie i pożądane np. słynna tytulatura DEO ET DOMINO (poza Probusem wybijana tylko przez Aureliana i Karusa).

Mennictwo jest bardzo istotnym źródłem wiedzy o rządach Probusa, zważywszy że - poza niewielką liczbą papirusów oraz inskrypcji - nie zachowały się żadne pisane (literackie) źródła współczesne Probusowi: w szczególności Scriptores historiae Augustae; De vita Caesarum oraz Nowa Historia Zosimosa powstały odpowiednio przeszło 100 i 200 lat po śmierci Probusa.

Brak jest jak dotąd rzetelnego, zaktualizowanego katalogu (korpusu) całego mennictwa Probusa. Tom V.2 Roman Imperial Coinage (RIC) autorstwa Percy Webb poświęcony m.in. Probusowi został opublikowany w 1933 r. i jest całkowicie przestarzały. Nie odnotowuje wielu set, jeśli nie tysięcy znanych obecnie typów monet Probusa, wiele monet przypisuje do niewłaściwych mennic, a niekiedy odnotowuje typy, które w rzeczywistości nie istnieją. Dlatego też w przypadku monet Probusa do atrybucji w RIC trzeba podchodzić z dużą ostrożnością.

Podstawowymi katalogami mennictwa Probusa – obok RIC V.2 - są:

Bastien (Pierre) dla monet z Lugdunum (Le monnayage de l'atelier de Lyon : de la réouverture de l'atelier par Aurélien à la mort de Carin (fin 274-mi 285), Wetteren, Éd. Numismatique romaine, 1976, 287 p., LXIII pl);

Alfoldi (Andreas) dla monet z Siscji (Siscia. Vorarbeiten zu einem Corpus der in Siscia geprägten römischen Kaisermünzen. Heft V. Verzeichnis der Antoniniane des Kaisers Probus, Budapest, 1939, 88 p. (extrait de Numizmatikai Közlöny, t. XXXVI-XXXVII, 1937-1938);

Guillemain (Jean) dla monet z Rzymu (La monetazione di Probo a Roma (276-282 d.C.), Rome, Quasar, 2009, 286 p., 20 pl. (Ripostiglio della Venèra, Nuovo catalogo illustrato, III, 1).

Estiot (Sylviane) dla monet z czwartej mennicy wschodniej ("L’Empereur et l’usurpateur: un 4e atelier oriental sous Probus"; Studies in ancient coinage in honor of Anndrew Burnett, Spink, London, 2015).

Duże znaczenie ma również dzieło Karla Pinka (Numismatische Zeitschrift, Der Aufbau der Romischen Munzpragung in der Kaiserzeit, VI/1 Probus, Wien, 1949), które do dzisiaj jest podstawowym źródłem opisu i chronologii poszczególnych emisji w ramach mennic Ticinum, Sisji, Serdyki, Kyzikos, Antiochii i Trypolis. Praca ta również wymaga jednak rewizji.

Brak aktualnych, rzetelnych katalogów dot. całego mennictwa Probusa znacząco ułatwia kolekcjonerom wyszukiwanie niepublikowanych dotąd typów monet, dzięki czemu istotnie przyczyniają się oni do rozwoju wiedzy o mennictwie Probusa, w tym do opracowania nowoczesnych katalogów. Kolekcjonerzy od wielu lat aktywnie współpracują m.in. przy rewizji tomu V.2 RIC pod kierunkiem prof. Sylviane Estiot (warto tu wspomnieć chociażby bezcenny wkład św.p. Philippe Gysena). To kolekcjonerzy są ponadto autorami rewelacyjnych stron internetowych o mennictwie Probusa: Probvs.net oraz Probuscoins.fr.

To wreszcie kolekcjoner Alexander Missong jako pierwszy odkrył i opublikował zagadkową kodowaną serię Eqviti w artykule ‘Gleichartig systemisirte Münzreihen unter Kaiser Probus’, Numismatische Zeitschrift (1873). Więcej informacji o fascynującej serii (A)EQVITI można znaleźć w artykule Gerta Boersemy: http://www.oudgeld.com/webbib/translation_codewords.htm

Oferowana na naszej aukcji VIII trzecia już część monet Aureliana i Probusa ze światowej klasy kolekcji wielkiego znawcy tychże monet została starannie wyselekcjonowana zarówno pod względem stanu zachowania i ogólnej prezencji, jak i rzadkości.

Większość oferowanych na naszej aukcji egzemplarzy jest w menniczym lub około-menniczym stanie, z pełnym lub prawie pełnym oryginalnym srebrzeniem powierzchniowym i świetnie wybitymi detalami. Są to często egzemplarze okazowe, jedne z najlepszych lub wręcz najlepsze ze znanych dla poszczególnych typów – por. zwłaszcza loty nr 1177, 1200, 1201, czy 1222.

Mamy zaszczyt zaprezentować wiele prawdziwych rzadkości znanych zaledwie z kilku egzemplarzy, a nawet szereg niepublikowanych unikatów (według stanu wiedzy z dnia publikacji niniejszego katalogu) - por. loty nr 1179, 1181, 1189, 1241, 1247

Naszym zamiarem było możliwie przekrojowe ukazanie bogactwa i różnorodności mennictwa Probusa. Dlatego też oferujemy monety z wszystkich 10 mennic, z różnych oficyn i emisji, z różnymi rewersami, typami popiersia oraz tytulaturami, w tym m.in. 6 monet z Ticinum składających się łącznie na pełną serię kodowaną eqviti (loty nr 1232 do 1237).

Życzymy wszystkim powodzenia w licytacji przepięknych i rzadkich walorów z tej znakomitej kolekcji!