Rzymski cesarz Marek Aureliusz Probus rządził zaledwie 6 lat (lata 276-282 n.e.), lecz pozostawił po sobie wyjątkowo bogate i ciekawe mennictwo, unikalne w skali całego cesarstwa rzymskiego. Istnieje ok. kilkanaście tysięcy typów monet Probusa!
Monety Probusa wybijało aż 10 mennic: Lugdunum (dzisiejszy Lyon we Francji), Rzym, Ticinum (dzisiejsza Pawia we Włoszech), Siscja (dzisiejszy Sisak w Chorwacji), Serdyka (dzisiejsza Sofia w Bułgarii), Kyzikos, (północna Turcja) Antiochia (południowa Turcja), Trypolis (dzisiejszy północny Liban), czwarta mennica wschodnia o nieustalonej jak dotąd lokalizacji oraz Aleksandria (Egipt).
Każda mennica miała swój niepowtarzalny styl i składała się z szeregu oficyn, wybijających poszczególne typy monet (np. mennica w Lugdunum miała 4 oficyny, mennica w Rzymie miała 7 oficyn; przy czym w poszczególnych latach niektóre oficyny zamykano, inne otwierano).
Mennictwo Probusa urzeka bogactwem typów rewersów (grubo przeszło 100), z których wiele posiada po kilka a czasem nawet kilkanaście odmiennych wariantów ikonograficznych, bogactwem odmian tytulatury cesarskiej (ok. 100), jak również bogactwem typów popiersia cesarskiego (kilkadziesiąt).
Niektóre typy popiersia mają dodatkowo wiele odmiennych wariantów (chociażby na „zwykłym” popiersiu Probusa w pancerzu w prawo niekiedy widać dodatkowo fałd draperii lub egidę albo medalion z Gorgoną); zaś tarcze i pancerze mają niekiedy dekoracje w postaci np. Gorgony, cesarza na koniu, wieńca laurowego, rozety, rzędów żołnierzy z tarczami, czy różnych scen bitewnych. Niektóre rewersy Probusa należą do unikalnych w skali całego mennictwa rzymskiego - np. ORIGINI AVG – por. lot 364, CONSERVAT AVG z Solem w świątyni (pozycja oferowana na naszych poprzednich aukcjach), czy SISCIA PROBI AVG (pozycje oferowane na naszych aukcjach katalogowych nr VI oraz VII).
Niektóre tytulatury Probusa nie mają swoich odpowiedników wśród monet innych cesarzy - np. tytulatury BONO („bono” = dobremu) lub PERPETVO („perpetuo” = wiecznemu, nieustającemu) – por. lot nr 375 oraz nr 379.
Inne tytulatury były - poza Probusem - co prawda stosowane także przez nielicznych innych cesarzy, ale pozostają wyjątkowo rzadkie i pożądane, np. słynna tytulatura DEO ET DOMINO (poza Probusem wybijana tylko przez Aureliana i Karusa) – por. lot 381, będący główną ozdobą niniejszej aukcji. Oferowany przez nas egzemplarz to prawdopodobnie najpiękniejszy egzemplarz tej legendarnej tytulatury dostępny na rynku.
Mennictwo jest bardzo istotnym źródłem wiedzy o rządach Probusa, zważywszy że - poza niewielką liczbą papirusów oraz inskrypcji - nie zachowały się żadne pisane (literackie) źródła współczesne Probusowi. Główne źródła pisane dot. rządów Probusa: Scriptores historiae Augustae; De vita Caesarum oraz Nowa Historia Zosimosa powstały odpowiednio przeszło 100 i 200 lat po śmierci
Probusa.
Brak jest jak dotąd rzetelnego, zaktualizowanego katalogu (korpusu) całego mennictwa Probusa. Tom V.2 Roman Imperial Coinage (RIC) autorstwa Percy Webb, poświęcony m.in. Probusowi, został opublikowany w 1933 r. i jest całkowicie przestarzały. Nie odnotowuje wielu set, jeśli nie tysięcy, znanych obecnie typów monet Probusa, wiele monet przypisuje do niewłaściwych mennic,
a niekiedy odnotowuje typy, które w rzeczywistości nie istnieją. Dlatego też w przypadku monet Probusa do atrybucji w RIC trzeba podchodzić z dużą ostrożnością. Podstawowymi katalogami mennictwa Probusa – obok RIC V.2 - są: Bastien (Pierre) dla monet z Lugdunum (Le monnayage de l'atelier de Lyon : de la réouverture de l'telier par Aurélien à la mort de Carin (fin 274-mi 285), Wetteren, Éd. Numismatique romaine, 1976, 287 p., LXIII pl);
Alfoldi (Andreas) dla monet z Siscji (Siscia. Vorarbeiten zu einem Corpus der in Siscia geprägten römischen Kaisermünzen. Heft V. Verzeichnis der Antoniniane des Kaisers Probus, Budapest, 1939, 88 p. (extrait de Numizmatikai Közlöny, t. XXXVI-XXXVII, 1937-1938); Guillemain (Jean) dla monet z Rzymu (La monetazione di Probo a Roma (276-282 d.C.), Rome, Quasar, 2009, 286 p., 20 pl. (Ripostiglio della Venèra, Nuovo catalogo illustrato, III, 1). Estiot (Sylviane) dla monet z czwartej mennicy wschodniej ("L’Empereur et l’usurpateur: un 4e atelier oriental sous Probus"; Studies in ancient coinage in honor of Anndrew Burnett,
Spink, London, 2015).
Duże znaczenie ma również dzieło Karla Pinka (Numismatische Zeitschrift, Der Aufbau der Romischen Munzpragung in der Kaiserzeit, VI/1 Probus, Wien, 1949), które do dzisiaj jest podstawowym źródłem opisu i chronologii poszczególnych emisji w ramach mennic Ticinum, Sisji, Serdyki, Kyzikos, Antiochii i Trypolis. Praca ta również wymaga jednak rewizji. Brak aktualnych, rzetelnych katalogów dot. całego mennictwa Probusa znacząco ułatwia kolekcjonerom wyszukiwanie niepublikowanych dotąd typów monet, dzięki czemu istotnie przyczyniają się oni do rozwoju wiedzy o mennictwie Probusa, w tym do opracowania nowoczesnych katalogów. Kolekcjonerzy od wielu lat aktywnie współpracują m.in. przy rewizji tomu V.2 RIC pod kierunkiem prof. Sylviane Estiot (warto tu wspomnieć chociażby bezcenny wkład św.p. Philippe Gysena). To kolekcjonerzy są ponadto autorami rewelacyjnych stron internetowych o mennictwie Probusa: Probvs.net oraz Probuscoins.fr.
To wreszcie kolekcjoner Alexander Missong jako pierwszy odkrył i opublikował zagadkową kodowaną serię
Eqviti w artykule ‘Gleichartig systemisirte Münzreihen unter Kaiser Probus’, Numismatische Zeitschrift (1873). Więcej informacji o fascynującej serii (A)EQVITI można znaleźć w artykule Gerta Boersemy:
http://www.oudgeld.com/webbib/translation_codewords.htm
Na naszej aukcji X oferujemy kompletną serię kodowaną EQVITI z Ticinum, składającą się łącznie z 6 monet – por. lot od nr 348 do nr 353. W mennicy Ticinum w czasach Probusa działało 6 oficyn; każda z nich wybijała inny rewers z inną literą z kodu EQVITI. Oferujemy ponadto jedną monetą należącą do niezwykle rzadkiej kodowanej serii AEQVIT – por. lot nr 354.
Oferowana na naszej aukcji X szósta już część monet Aureliana i Probusa ze światowej klasy kolekcji wielkiego znawcy tychże monet została starannie wyselekcjonowana zarówno pod względem stanu zachowania i ogólnej prezencji, jak i rzadkości.
Większość oferowanych na naszej aukcji egzemplarzy jest w menniczym lub okołomenniczym stanie, z pełnym lub prawie pełnym oryginalnym srebrzeniem powierzchniowym i świetnie wybitymi detalami. Są to często egzemplarze okazowe, jedne z najlepszych lub wręcz najlepsze ze znanych dla poszczególnych typów.
Mamy zaszczyt zaprezentować wiele prawdziwych rzadkości znanych zaledwie z kilku egzemplarzy, a nawet szereg publikowanych lub niepublikowanych unikatów (według stanu wiedzy z dnia publikacji niniejszego katalogu) – por. loty nr 320, 346, 351, 363 oraz 367. Naszym zamiarem było możliwie przekrojowe ukazanie bogactwa i różnorodności mennictwa Probusa. Dlatego też oferujemy monety z 9 mennic, z różnych oficyn i emisji, z różnymi rewersami, typami popiersia oraz tytulaturami.
Życzymy wszystkim powodzenia w licytacji przepięknych i rzadkich walorów z tej znakomitej kolekcji!
