Wyszukiwanie zaawansowane Wyszukiwanie zaawansowane

Widziane i nieoglądane

Praca składa się z trzech flag umieszczonych jedna na drugiej, tworząc układ warstwowy, przy czym każda z nich jest o około 25% mniejsza, łącząc się w ten sposób w trójwymiarową pracę. Johns rozpoczął malowanie flag amerykańskich w 1954 roku, kiedy flaga ta miała 48 gwiazd i 13 pasków. Obraz został zakupiony w 1980 roku przez Whitney Museum of American Art w Nowym Jorku za milion dolarów, aby uczcić 50-lecie istnienia. Początkowo Johns do wykonania poszczególnych płócien użył emalii do ścian, ale później wykorzystał technikę enkaustyki. Termin wywodzi się od greckiego enkaustikos i oznacza podgrzewać lub wypalać. Spoiwem dla pigmentu jest nie olej, lecz wosk. Jasper Johns stworzył powierzchnię obrazu z podartych gazet maczanych w roztopionym wosku. Sam proces malowania jest równie istotny, jak wizerunek flagi ze względu na eksperymentalną technikę i kompozycję. Artysta użył mieszanki pigmentu i ciepłego wosku, dzięki czemu każde pociągnięcie zastygło podczas malowania, tworząc fakturową, niemal rzeźbiarską powierzchnię. Kompozycja rzuca wyzwanie tradycyjnej perspektywie malarskiej. Konsekwencją tego jest odwrócenie uwagi widza od symbolicznego znaczenia flagi. Z jednej strony dzieje się to poprzez wyjęcie jej z klasycznego, stereotypowego kontekstu i uczynienie z niej obrazu, z drugiej strony poprzez podkreślenie walorów malarskich kompozycji. Wzory, kształty i kolory, a także teksturowana powierzchnia stworzona przez połączenie farby i wosku są jednym z odrębnych tematów pracy.

Istnieje kilka teorii na temat wykorzystywania motywu flagi przez artystę. Jedną z nich jest sugestia, iż amerykańska flaga w pracy Johnsa jest odniesieniem autobiograficznym, ponieważ artysta został nazwany na cześć sierżanta Williama Jaspera, bohatera wojennego, który podniósł flagę w odważnej akcji podczas wojny o niepodległość. 1 Artysta doszedł także do wniosku, że uczynienie jej tematem sztuki, sprawi, że odbiorcy spojrzą na symbol w zupełnie inny sposób. Amerykańska flaga odegrała dla niego osobistą rolę, kiedy namalował ją po to, aby odsłonić symboliczne bogactwo tego, co kiedyś zostało mu przedstawione jako stały symbol. Kolejną kwestią jest fakt, że w dojrzałej fazie swojej twórczości Jasper Johns skupił się na zgłębianiu idei „rzeczy, o których umysł już wie”, która była wówczas popularnym tematem pop-artu.

Sam artysta, podchodząc do tematu z dużą lekkością, wypowiada się na temat swojej pracy, mówiąc, że wykorzystanie istniejącego wzoru amerykańskiej flagi było dla niego dużym ułatwieniem, gdyż nie musiał jej projektować.

Interesującym zagadnieniem cyklu związanego z flagami oraz twórczością Johnsa, jest problem tożsamości znaku, wyrażający się w pytaniu, „czy to jest obraz, czy flaga?” Nie potrzeba żadnego wysiłku wyobrażeniowego u odbiorcy, aby w malarstwie Johnsa zobaczyć flagę. Twórczość amerykańskich artystów z tamtego okresu była m.in. owocem neoawangardy, która stawia sobie za cel zatarcie owego wyobrażeniowego wymiaru, a także próbę zrównania doświadczenia postrzegania dzieła sztuki z codziennym rozpoznawaniem przedmiotów.

Amerykańscy artyści nawiązujący do własnej popularnej kultury robili to w tamtym czasie odważniej niż Europejczycy. Wykorzystując znane i rozpoznawalne obiekty Jasper Johns łączy sztukę z kulturą masową, analizuje wpływ konsumpcjonizmu i jego wizualną kulturę, krytykę społeczeństwa konsumenckiego, które stworzył zachodni kapitalizm.

„W zeszycie z lat 1964-1965 Gerhard Richter opisał swoje podniecenie twórcze „po odkryciu, że taka głupia, wręcz absurdalna czynność jak kopiowanie pocztówki może doprowadzić do powstania obrazu”. 2 Widzenie tego dzieła jako flagi, a w zasadzie trzech nałożonych na siebie flag umniejsza rolę użytej techniki, postrzegania faktury płótna, prowadzenia pędzla, od połączonej woskiem warstwy farby, czy też skrawków gazet zamkniętych w warstwie wosku. Przedmiot jest dany poprzez znany powszechnie graficzny schemat i znane rozmieszczenie wartości barwnych. Istotne do tej pory aspekty dzieł malarskich takie jak technika, możliwość śledzenia gestu artysty, światłocień nie wnoszą już nic do funkcji przedstawieniowej obrazu, istnieją w oddaleniu od niej. Interesujący jest więc rozdźwięk pomiędzy założeniem poczynionym przez artystę a faktyczną reakcją publiczności. Amerykański eseista i krytyk sztuki wizualnej Clement Greenberg powiedział kiedyś o obrazach Johnsa, „że malarstwo w nich jest „zbędne”, żeby z płócien uczynić przedstawienia. Właśnie ten aspekt malarstwa Johnsa stanowi decydujący punkt”.3 Guy Debord w Społeczeństwie spektaklu podkreśla, że „Życie społeczeństw, w których panują nowoczesne warunki produkcji, przypomina olbrzymie zbiorowisko spektakli. Wszystko, co było przeżywane bezpośrednio, przeniesiono do reprezentacji”. 4 Wykorzystanie symbolu państwowego sprawia, że praca przyciąga dużą uwagę szerokiej liczby odbiorców. Wszystko, co przedstawia płótno, jest zależne od wzroku, ale gdy artysta i odbiorca należą do tego samego kręgu kulturowego, namalowany obraz jest w stanie wypełnić się innymi znaczeniami oraz uruchomić w odbiorcy skojarzenia zgodne nie tylko z przedstawionymi rzeczami. Świadczy to o tym, że dla części odbiorców to, co przedstawił na obrazie Johns, nadal będzie flagą. Ludzka percepcja jest powolna i dzięki temu przekracza ograniczenia czasu, tworząc fenomen trwałości i pamięci. Artysta, tworząc obraz przedstawiający, dzieli się swoim sposobem widzenia. Bada rzeczywistość i oddaje ją swoimi środkami wyrazu. „Między wyglądem i przedstawieniem zachodzi stosunek asymetryczny: Istnieje więcej możliwości przedstawiania przedmiotu niż zobaczenia go”. 5

Analizując Trzy flagi, można wyróżnić jeszcze kilka zagadnień i tematów, które pojawiają się w kontekście pracy. Są to m.in. kategoria pamięci, często podejmowana przez współczesnych artystów w formie osobistych wspomnień lub na poziomie dużej ogólności. Kolejnym zagadnieniem jest patriotyzm, przybierający formę otwartą lub zawoalowaną, charakterystyczny temat dla pop-artu. Warto tutaj nadmienić, że obrazy Jaspera Johnsa przedstawiające amerykańską flagę powstały w czasie wojny w Wietnamie. Również kwestia komentarza społecznego wydaje się istotna w przypadku tego typu pracy.

Omawiana praca autorstwa Jaspera Johnsa jest interesującym przykładem dzieła sztuki, które można kontemplować na wielu poziomach. Warstwa plastyczna ma cechy mogące zaciekawić odbiorcę i przyciągnąć jego uwagę. Równie istotna, jeśli nie bardziej wydaje się kwestia dotycząca estetyki recepcji i odbioru oraz pojawiająca siędychotomia między powierzchnią obrazu a treścią przedstawienia. Warto przyjrzeć się pozostałym dziełom sztuki Johnsa, gdyż Trzy flagi nie są jedynym przykładem podejmującym tego typu problematykę.


1. https://www.jasper-johns.org/three-flags.jsp
2. D. Cottington, Sztuka Nowoczesna, Rozdział 4: Alchemiczne praktyki: sztuka nowoczesna i konsumpcjonizm, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, 2017, str. 135
3. S. Neuner, Dwoistość obrazu. Problem „widzenia jako” u Jaspera Johnsa, Richarda Wollheima i Ludwiga Wittgensteina w: Obraz/ciało, Fundacja SPLOT, Kraków, 2013 str. 102
4. G. Debord, Społeczeństwo spektaklu, Warszawa, 2006, str. 33
5. L. Wiesing, Widzialność obrazu. Historia i perspektywy estetyki formalnej, Oficyna Naukowa, 2008, str. 277



Zdjęcie główne, źródło: www.whitney.org

01/07/2022

Malarstwo współczesne

keyboard_arrow_up