Nieuchwytny geniusz Marcela Duchampa

Marcel Duchamp pochodził z rodziny artystów: był bratem rzeźbiarza Raymonda Duchamp-Villona (1876–1918), malarza fowisty, rysownika i grawera Jacques’a Villona (Gaston Duchamp) (1875–1963) i malarki Suzanne Duchamp (1889–1963), żony malarza Jeana Crottiego. Studiował na Académie Julian do roku 1905. W 1905 roku rozpoczął obowiązkową służbę wojskową w 39. pułku piechoty, pracując dla drukarza w Rouen. Tam nauczył się typografii i procesów drukarskich – umiejętności, które wykorzysta w swojej późniejszej twórczości.

Początki kariery

Wczesne prace Duchampa były głównie postimpresjonistyczne. Eksperymentował z klasycznymi technikami oraz tematami takimi jak kubizm oraz fowizm. Artysta po raz pierwszy wystawił swoje dzieła w 1909 roku na Salonie Niezależnych i Salonie Jesiennym w Paryżu. Wśród prac z tego okresu znajduje się m.in. jego pierwszy „maszynowy” obraz, „Młynek do kawy (Moulin à café)” (1911), który podarował swojemu bratu Raymondowi Duchampowi-Villonowi. Artysta przeniósł się do Stanów Zjednoczonych, szybko wtopił się w nowojorskie środowisko artystyczne, co dodatkowo budowało jego prestiż i ugruntowało pozycję czołowego przedstawiciela sztuki nowoczesnej. Duchamp stworzył grupę Société Anonyme w 1920 roku razem z Katherine Sophie Dreier i Manem Rayem. Był to początek trwającego całe jego życie zaangażowania w handel sztuką oraz kolekcjonowanie sztuki. Grupa ta gromadziła dzieła sztuki współczesnej oraz aranżowała wystawy i wykłady w latach 20. i 30.

© Succession Marcel Duchamp/ADAGP, Paris and DACS, London 2022

Ready-mades

W 1913 roku artysta zanegował formalny akt twórczy – do rangi dzieła podnosząc tzw. ready-mades, czyli gotowe przedmioty, które artysta umieszcza w nowym artystycznym kontekście (np. na wystawie), podnosząc przedmiot do rangi dzieła sztuki. Najsłynniejszą pracą ready-made, ikoną dadaizmu i sztuki nowoczesnej, jest pisuar wystawiony przez Duchampa pod nazwą „Fontanna”, natomiast pierwszą pracą tego typu było jego „Koło rowerowe”(1912).

Żródło: Wikipedia

W 1919 roku Duchamp stworzył jedno z najbardziej znanych dzieł, jakim jest „L.H.O.O.Q.” Jest to niewielkie, bo ma tylko 19,7 wysokości na 12,4 cm szerokości dzieło, będące reprodukcją Mona Lisy, najsławniejszego obrazu Leonarda da Vinci, na której Duchamp ołówkiem dorysował wąsy i szpiczastą bródkę. Kontrowersyjny stał się tytuł obrazu, tłumaczony w przybliżeniu jako – „ona ma gorący tyłek”. Ten tytuł miał być zaczerpnięty z tekstu Francisa Picabii, artysty i przyjaciela Duchampa. Artysta interesował się także sztuką kinetyczną, współpracując m.in. z amerykańskim fotografikiem i reżyserem znanym jako Man Ray. Prowadził także eksperymenty muzyczne.

Marcel Duchamp tworzył także pod pseudonimami. Pod pisuarem podpisał się jako „R.Mutt”, Rrose Sélavy również wymawiane jako Rose Sélavy, było również jednym z pseudonimów Duchampa. Imię, to kalambur brzmiący jak francuski zwrot „Eros, c’est la vie”, który przetłumaczony znaczy „Eros, samo życie”.

Duchamp prywatnie

Fascynował się szachami, do których niejednokrotnie nawiązywał w swoich pracach. Całe dorosłe życie był namiętnym palaczem cygar Habana. W czerwcu 1927 roku Duchamp poślubił Lydie Sarazin-Lavassor, jednak rozwiedli się sześć miesięcy później. Krążyły pogłoski, że Duchamp wybrał małżeństwo z rozsądku, ponieważ Sarazin-Lavassor była córką bogatego producenta samochodów. W 1954 roku ożenił się z Alexiną „Teeny” Sattler. Byli razem aż do jego śmierci. Duchamp zmarł nagle i spokojnie wczesnym rankiem 2 października 1968 roku w swoim domu w Neuilly-sur-Seine we Francji. Po wieczornej kolacji ze swoimi przyjaciółmi Man Rayem i Robertem Lebelem Duchamp o 1:05 nad ranem zasłabł w swoim studio i zmarł z powodu niewydolności serca. Został pochowany na cmentarzu w Rouen we Francji.W 2000 roku utworzono i wręczono pierwszą Nagrodę im. Marcela Duchampa dla młodych twórców sztuki współczesnej. Zwycięzca otrzymuje 35 000 funtów nagrody oraz 30 000 funtów przeznaczonych na realizację wystawy w Centre Georges Pompidou w Paryżu, które jest organizatorem konkursu.

Zdjęcie główne, źródło: Wikipedia