Ostatnio oglądane
Zaloguj się aby zobaczyć listę pozycji
Ulubione
Zaloguj się aby zobaczyć listę pozycji
Jednym z ciekawszych przykładów tworzenia archiwum artysty przez niego samego jest działalność duetu KwieKulik. Zofia Kulik po tym, jak po 2000 roku rozpoczęła prace nad archiwum, utrwaliła także szereg czynności związanych z porządkowaniem, digitalizacją i przygotowywaniem archiwaliów. Efektem tego jest trzyodcinkowe wideo Dwa podejścia do archiwum, czyli niekończący się serial o KwieKulik. Warto zwrócić uwagę na to, że na początku lat 70. KwieKulik we współpracy z Janem Stanisławem Wojciechowskim i Pawłem Kwiekiem byli twórcami formuły performance’u multimedialnego. Zaprezentowany przed publicznością sali kinowej dnia 27 czerwca 1971 na Festiwalu Studentów Szkół Artystycznych w Nowej Rudzie performance polegał na jednoczesnej projekcji diapozytywów i filmów na ekrany [1]. O tej realizacji Zofia Kulik pisała, że celem było pokazanie dziania się pracy, w pierwszej kolejności zanotowanego przez kamerę. Artystka uznaje te notatki za kapitał, traktując go jako zapoczątkowanie dziania się po przerwaniu projekcji. To wspomniane dzianie się zarejestrowano po to, żeby kapitał ciągle rósł i dojrzewał. Artyści poprzez swoją praktykę artystyczną nie archiwizują więc tylko samego dzieła sztuki, jak w przypadku rzeźby czy obrazu, ale dokumentację i elementy składające się na nie, traktując je jako kapitał na przyszłość. Miniserial jest realistyczną dokumentacją wspólnej pracy Kulik i Kwieka nad archiwum i towarzyszącym jej problemom oraz możemy śledzić zarówno dobrze znane, jak i zupełnie nowe wątki w ich twórczości. Każda zarejestrowana czynność „archiwizowania archiwalnych dokumentów” jest w zasadzie niekończącą się opowieścią o stale powstającym archiwum. Sam proces i działanie można także analizować jako samoistny performance.
Słowo „archiwum”, jak podkreśli to w Gorączce archiwów Jacques Derrida, wskazuje na uwikłanie w porządek władzy. „Arche” oznacza bowiem nie tylko „początek”, lecz również „władzę”, o czym świadczy m.in. obecność „arche” w słowach przynależnych do jej dyskursu takich jak „monarchia”, „anarchia”, „tetrarchia” itp. .Doprecyzowując, archiwum to termin pochodzący od greckiego słowa archeion, oznaczającego siedzibę władzy [2]. Biorąc pod uwagę etymologię słowa nie da się uniknąć powiązań z kwestią władzy, granic, statusu i tego, co znajduje się „poza”.
Źródło: artmuseum.pl
Warto przypomnieć, że archiwum jako termin operacyjny, jako bodaj pierwszy wykorzystał Michael Foucault w swojej książce Archeologia wiedzy. Archiwum pojawiło się tam, jako jedno z najważniejszych pojęć. Francuski filozof porusza kwestię nie tylko samego archiwum, ale także wypowiedzi, pozbawiając ją koniecznego wymogu, aby warunkiem istnienia wypowiedzi była obecność określonej struktury zdaniowej. Według Foucaulta wypowiedź nie jest jednostką tego rodzaju co zdanie lub akt językowy; nie podlega więc takim kryteriom .Nie jest też jednostką taką jak przedmiot materialny, mający swe granice i swoją niezależność. Wypowiedźjest natomiast określona w części przez swój status materialny, a jej tożsamość zmienia się wraz z modyfikacją tego statusu. Podążając za teorią pamięci zbiorowej, którą stworzył niemiecki historyk sztuki Aby Warburg, warto zwrócić uwagę na to, że dzieła stają się jednostkami pamięci zapisanymi w swojej formule. Można je uznać za artystyczny zapis engramów, które jako dzieła sztuki stają się formułami gotowymi do ponownego użycia na kształt słów, jakimi się posługujemy. Czy w takim razie archiwum może stać się odrębną wypowiedzią artystyczną?
Powyższy przykład działalności duetu KwieKulik, niejedyny w ostatnim czasie zwrot współczesnego artysty w kierunku archiwum wskazuje na to, że tak. Jednym z głównych zagadnień jest kwestia jak zajmować się archiwum, prezentować przykładowo efemeryczne artefakty, które powstały jako sprzeciw wobec formy zamkniętej. W Dwa podejścia do archiwum, czyli niekończący się serial o KwieKulik wyraźnie zaznaczają się różnice Przemysława Kwieka i Zofii Kulik w tytułowym podejściu do archiwum. W 2011 roku archiwum KwieKulik zostało zakupione przez Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, jest przy tym traktowane jako utwór autorski, co oznacza, że sposób ekspozycji oryginałów oraz udostępnienia wersji cyfrowych w Internecie zostaną ustalone przez artystkę.
Ciekawym przykładem jest również działalność libańskiego artysty i założyciela Arab Image Foundation, Akrama Zaatariego. Duża część indywidualnych projektów artysty bazuje na zdjęciach archiwalnych umieszczonych w różnych konfiguracjach i kontekstach. Prace artysty mają charakter dokumentacyjny i archiwalny. Jak twierdzi Zaatari, jego poszukiwania biorą się z pragnienia poznania miejsca pochodzenia, używając do tego celu narzędzi archeologa i historyka. Jest to przykład archiwalnej wypowiedzi artystycznej nieskładającej się z monograficznego ujęcia twórczości jak w przypadku duetu KwieKulik, ale budowania nowej artystycznej wypowiedzi bazującej na założeniach i charakterystyce archiwum. Również charakter zbiorów Arab Image Foundation odzwierciedla ogólne założenia konserwacji archiwów. Artysta określa cele fundacji jako serię interwencji, a nie tworzenie repozytorium kolekcji fotograficznych. Według niego działania Arab Image Foundation stanowią impuls do projektów, które polemizują z praktykami archiwizowania, kuratorowania i dokumentacji. Przykładem podobnego działania jest także praca Archiwum serc Christiana Boltanskiego, która z kolei wyróżnia się silnym ładunkiem emocjonalnym. Od 2005 roku artysta zaprasza do galerii gości, aby nagrać ich bicie serca, tworząc w ten sposób wciąż rosnącą bibliotekę dźwiękową. Wskazuje to na niezwykły potencjał ukryty w dokumencie. W tradycyjnym myśleniu o archiwum pojawia się dokument, który funkcjonuje jako trwała, ocalona rzecz poświadczająca faktyczność wydarzenia. Działania takie jak te świadczą o tym, że nie jest to wartość niezmienna, ale taka, która dysponuje dużym potencjałem artystycznym i wystawienniczym.
"Sztuka Usługi dla Dwurnika", źródło: archiwum KwieKulik
W artystycznym podejściu do archiwum pobrzmiewają wyraźnie tezy nowej muzeologii, która zwraca szczególną uwagę na udział i zaangażowanie odbiorcy. Pojawia się motyw wystawy krytycznej, pytającej o dobór isposób wartościowania obiektów, o samoświadomość artysty i kuratora, konfrontującego zbiory z przyzwyczajeniami odbiorców. Analiza archiwum obejmuje pewien rejon uprzywilejowany: jest to, zarazem bliskie nami różne od teraźniejszości obrzeże czasu, które dominuje nad nią i ukazuje jej inność. Jest to coś, co, leżąc poza nami, buduje granicę, także ze względu na kwestie władzy, własności i statutu. „Opis archiwum ujawnia swoje możliwości, wychodząc od dyskursów, które właśnie przestały być naszymi dyskursami” [3]. Prezentacja archiwum samego w sobie oraz archiwum jako wypowiedzi artystycznej nie jest więc zadaniem kuratorsko łatwym, aczkolwiek im bardziej zaawansowana i skomplikowana staje się postępująca digitalizacja sztuki i zbiorów, tym ważniejsza jest rola niewirtualnego miejsca, jakim jest wystawa. Muzeum staje się miejscem spotkań odbiorców ze zbiorami archiwalnymi, dającym możliwość obcowania z nimi na różnych poziomach.
Bibliografia:
[1] https://artsandculture.google.com/entity/kwiekulik/g1236sv85
[2] https://www.warszawa.ap.gov.pl/art,151,co-to-jest-archiwum
[3] M.Foucault, Archeologia
wiedzy, tłum. Andrzej Siemek, Państwowy Instytut Wydawniczy,
Warszawa, 1977, s. 166
Zdjęcie główne: "Zofii Kulik Błaganie o przebaczenie", performans
01/08/2022