KOTŁUBAJ - ŻYCIE JANUSZA RADZIWIŁŁA Wilno 1859

KOTŁUBAJ Edward

ŻYCIE JANUSZA RADZIWIŁŁA

Ś. Państwa Rzymskiego xiążęcia na Birżach i Dubinkach, hrabi na Newlu i Siebieżu, wojewody wileńskiego [...].

Wilno-Witebsk 1859. M. Mindelsohn, str. VIII, 460; format 14,5x21 cm

Janusz Radziwiłł (młodszy) herbu Trąby (ur. 12 grudnia 1612 w Popielu, zm. 31 grudnia 1655 w Tykocinie) – książę na Birżach i Dubinkach, hetman wielki litewski od 1654, wojewoda wileński od 1653, marszałek Trybunału Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego w 1648 roku, starosta generalny żmudzki i hetman polny litewski od 1646, ciwun retowski w latach 1644–1655, podkomorzy wielki litewski od 1633, starosta mścisławski w latach 1643–1645, kamieniecki, starosta kazimierski od 1638 roku, starosta sejwejski, ambasador nadzwyczajny Rzeczypospolitej w Republice Zjednoczonych Prowincji w 1633 roku.

Książka opisuje burzliwe dzieje życia kontrowersyjnej postaci Janusza Radziwiłła.

Na polecenie króla Władysława IV został posłem królewskim. Jako poseł podróżował do Stanów Generalnych, do Brukseli do Infantki Izabeli, oraz do Anglii. Następnie na polecenie Władysława IV przeprowadził zaciąg wojska. Po powrocie do kraju za własne fundusze wystawił chorągiew husarską. Za zasługi dla kraju otrzymał tytuł podkomorzego Wielkiego Księstwa Litewskiego.
U boku ojca brał udział w wojnie smoleńskiej. W 1633 roku uczestniczył w bitwie o Smoleńsk, zakończonej zwycięstwem Litwinów. 25 lutego 1634 roku, po kapitulacji rosyjskiej armii pod dowództwem Michaiła Szeina, wkroczył na czele regimentu piechoty do obozu rosyjskiej armii, by zatknąć polskie chorągwie i przejąć sprzęt obozowy.
Po wojnie pełnił obowiązki podkomorzego na dworze Władysława IV.
W 1637 roku został posłem na sejm z ziemi wileńskiej. W 1639 roku doszło do zamieszek w Wilnie pomiędzy kalwinistami a katolikami. W 1640 ponownie doszło do zamieszek w trakcie pogrzebu. Obie sprawy omawiane były na sejmach. W 1640 roku Janusz ponownie był posłem na sejmie, skąd chciano go wykreślić za udział w zamieszkach.
Po wybuchu powstania Chmielnickiego na czele armii Wielkiego Księstwa Litewskiego walczył z Kozakami. W 1649 odniósł zwycięstwo w bitwie pod Łojowem. W kampanii 1651 roku rozbił wojska kozackie w kolejnej bitwie pod Łojowem oraz zajął Kijów. Następnie dowodził w nierozstrzygniętej bitwie pod Białą Cerkwią. Był przeciwny zawarciu ugody białocerkiewskiej.
W 1648 roku poparł wybór Jana Kazimierza na króla Polski, za co otrzymał starostwo borysowskie. W 1648 roku podpisał elekcję Jana II Kazimierza Wazy z Księstwa Żmudzkiego, podpisał jego pacta conventa. Pomimo tego stosunki pomiędzy hetmanem a królem pełne były niechęci. Wynikały one z polityki króla dążącego do umocnienia władzy królewskiej i ukrócenia potęgi magnatów. W odpowiedzi Janusz Radziwiłł, Jan Leszczyński, Krzysztof Opaliński oraz Jerzy Sebastian Lubomirski zawiązali tzw. „spisek magnacki”, planując zamach stanu. W 1652 roku Władysław Wiktoryn Siciński, poseł ziemi upickiej, zerwał sejm, być może na polecenie Janusza Radziwiłła. W 1654 roku na sejmie doszło do zatargu o nieobsadzone stanowiska hetmańskie, a sejm również został zerwany. W tym samym roku Jan Kazimierz nadał Radziwiłłowi godność hetmana wielkiego, ale równocześnie hetmanem polnym został jego wróg Wincenty Aleksander Gosiewski.
Po rosyjskim najeździe na Rzeczpospolitą w 1654 roku bezskutecznie próbował powstrzymać przeważające siły moskiewskie. Odniósł zwycięstwo nad częścią armii rosyjskiej w bitwie pod Szkłowem, ale jego siły zostały rozbite pod Szepielewiczami. Przegrał też pod Nowym Bychowem i pod Wilnem. Był częściowo winny nieprzygotowania do obrony Smoleńska, kluczowej twierdzy nadgraniczneJ.
Kalkulacje polityczne i niechęć do Jana Kazimierza skłoniły księcia Janusza do samodzielnego paktowania ze Szwedami. Na początku sierpnia 1655 roku w Rydze Gabriel Lubieniecki podpisał w imieniu księcia Radziwiłła porozumienie ze Szwecją. Układ został potwierdzony w Jaswojniach 17 sierpnia wspólnie przez hetmanów Radziwiłła i Gosiewskiego. 20 października 1655 roku doszło do zawarcia układu w Kiejdanach z przedstawicielem Karola X Gustawa. Układ ten uznawał protektorat Szwecji nad Litwą i był zerwaniem unii polsko-litewskiej. Układ podpisało wielu senatorów i ponad tysiąc szlachty litewskiej, w tym sam Radziwiłł.
Przeciwko polityce Janusza Radziwiłła wystąpiły rody litewskie na czele z Sapiehami (w tym Radziwiłłowie z linii na Ołyce i Nieświeżu), obawiające się dominacji hetmana. Pokonany w polu, ciężko chory, uzależniony militarnie i finansowo (jego dobra na Litwie były regularnie rabowane przez przeciwników) od Szwedów, prowadził walki na Podlasiu z wojskami litewskimi Pawła Sapiehy[28]. Radziwiłł jedyny ratunek w utrzymaniu swojej pozycji widział w zerwaniu unii Litwy z Polską i stworzeniu księstwa, rządzonego przez Radziwiłłów pod protekcją Szwecji. Stąd 6 grudnia 1656 roku jego krewniak Bogusław Radziwiłł był wymieniony jako sojusznik w Traktacie z Radnot między Szwecją i Siedmiogrodem.

NIeczęste!

TWARDA OPRAWA PÓŁSKÓREK Z EPOKI. ZŁOCONE NAPISY NA GRZBIECIE. KArTON MARMORYZOWANY. OBCIĘCIA KART PRÓSZONE

Stan DB/ brak str.455-458 [1k. z listami do Anny Marii Radziwiłłówny, 1k. spisu treści], pomimo defektu EGZEMPLARZ WART UWAGI