WIELKOPOLSKA, DOLNY ŚLĄSK, POMORZE, ZIEMIA LUBUSKA. Sztambuch założonego w 1848 r. we Wrocławiu objazdowego teatru, który odwiedził dziesiątki miejscowości w Wielkopolsce, na Pomorzu i na Śląsku. Miał on wyraźnie rozdzielone dwa etapy działalności. Pierwszy trwał do 1888 roku jako Breslauer Schau- & Lustspiel-Ensemble. Dyrektorował mu Adalbert Ed. Theodor Klinger. Drugim był jego zięć, który kontynuował działalność teatralną od 1895 roku wzdłuż Renu pod szyldem Rheingold-Ensemble. Ponad 170 kart dwustronnie zapisanych, pozostałe karty (ok. poł. notatnika) niezapisane; na okładce złocony napis: Rheingold-Ensemble; / Direktor Klinger; st. bdb., zabrudzenia, okładka twarda, półskórek, przetarcia; wymiary: ok. 110x165 mm; UNIKAT.
Sztambuch to tak naprawdę kronika przedstawień tego teatru. Po każdej miejscowości, w której teatr występował pozostawał sporządzony własnoręcznie wpis miejscowego notabla: burmistrza lub innego urzędnika magistrackiego, czasami komendanta posterunku policji. Stosowny wpis zamieszczali urzędnicy gminy czy wręcz zarządzający majątkami, o ile właśnie w takich miejscach teatr występował. Wszystkie wpisy to adresy pochwalne: podziękowanie, zaproszenie na przyszłość, czasami mocno przesadzona recenzja. Każdy wpis jest opatrzony datą oraz nazwą miejscowości.
Teatr do 1890 roku jeździł po terenach na wschód od Odry, z rzadka przekraczając jej bieg. Poświadczonych do 1888 r. jest 275 wystawionych przedstawień, z czego niecałe dwadzieścia odbyło się na zachodnim brzegu Odry. Tyle też jest pieczęci. Czasami stawiano je drugi czy trzeci raz, bo trupa teatralna pojawiała się kolejny raz w tej samej miejscowości. W ten sposób stworzony został wyjątkowego rodzaju katalog miejskich pieczęci. Podpisy z kolei dają możliwość analiz składu osobowego lokalnej administracji.
Teatr z założenia był prowincjonalny. Unikał występów w Poznaniu, Toruniu, Bydgoszczy czy Wrocławiu. Repertuar, który prezentował wyrastał raczej z tradycji komedii dell’arte oraz farsy, która właśnie od połowy XIX wieku stawała się sztuką mieszczańską. Autor takich sztuk, Eugène Labiche, wprowadził ją na szacowne sceny. Budzi podziw sztuka przemieszczania się trupy po rozmaitych miejscowościach. Nadal bywała to wręcz karawana z wozami obładowanymi kostiumami teatralnymi, rekwizytami i dekoracjami, mimo że aktorzy przemieszczali się konną pocztą osobową. Przemieszczanie ułatwiało otwarcie linii kolejowych Poznań-Stargard w 1848 r., Poznań-Wrocław w 1851 r., Poznań-Bydgoszcz w 1858 r.
Pierwszy wpis pochodzi z Leszna z 1848 r. (data zapisana jest po staremu jako 1800 acht und vierzig). Wielkie Księstwo Poznańskie w pierwszych dziesięcioleciach istnienia teatru było ulubionym terenem peregrynacji teatru. W 1849 roku teatr wystawiał widowiska w Kcyni, Poniechu, Fordonie, Łabiszynie, Koronowie. W 1850 kontynuuje tournée po Wlk. Ks. Poznańskim, ale też objeżdża tereny na północ od niego: Skoki, Trzemeszno, Człopa, Wleń, Czarnków, Szamocin, Kcynie, Gniewkowo, Szubin, Chełmża, Chełmno, Tuchola, Fordon, Świecie, Sępolno Krajeńskie. W 1851 r. trupa wchodzi też na Pomorze Zachodnie: Łobżenica, Krajenka, Jastrowie, Złotów, Wałcz, Mirosławiec, Biały Zdrój, Banie. Objazd był kontynuowany w 1852 r.: Kalisz Pom., Karlino, Gryfice, Drawsko, Wleń, Czarnków. W 1853 r. przedstawienia wystawiane są w Wielkopolsce: Gostyń, Kórnik, Swarzędz, Kcynia, Poniec, Rogoźno, Nakło i dalej kontynuowane są w Płotach, Policach, Świdwinie, Maszewie, Choszcznie, Dobrzanach, Drawsku, Czaplicach, Białym Zdroju.
Do 1858 r. zespół daje przedstawienia wyłącznie w Wielkopolsce:
– 1854: Trzemeszno, Września, Jarocin, Gostyń, Września, Trzemeszno, Strzelno, Inowrocław, Strzelno, Łabiszyn, Szubin, Pobiedziska; – 1855: Rydzyna, Bojanowo, Twardogóra, Syców, Dobrzyca, Jutrosin, Zelny; – 1856: Łabiszyn, Strzelno, Barlinek, Swarzędz, Chodzież, Obrycko, Kostrzyn, Mogilno, Trzemeszno, Swarzędz, Czerniejewo, Czerniejewo, Września, Środa, Kórnik, Czempin, Stęszewo; – 1857: Wleń, Wronki, Oborniki, Murowana Goslina, Skoki.
Do końca lat sześćdziesiątych zespół jeździł głównie po Pomorzu i ówczesnej Nowej Marchii. Przedstawienia dał w: – 1858: Moryń, Czelin, Widuchowa, Słubice, Nowe Warpno, Stepnica, Ueckermünde, Brussow, Kalisz Pom; – 1859: Gryfice, Resko, Dobra, Maszewo, Nowe Warpno, Police, Banie, Gartz, Goleniów, Nowe Warpno, Police; – 1860: Goleniów, Trzebiatów, Resko, Łobez, Pyrzyce, Banie, Trzcińsko-Zdrój, Police, Penkun, Płoty, Łobez; – 1863: Nowe Warpno, Goleniów, Białograd, Karlino, Trzebiatów.
W latach osiemdziesiątych teatr wraca do Wielkopolski, ale jego głównym polem działania jest Górny i Dolny Śląsk. Po kolei: Września, Buk, Gostyń, Borek, Kępno, Wąsosz i dalej Czernica, Syców, Twardogóra, Bierutów, Kluczbork, Wałczyn, Byczyna, Ujazd, Krapkowice, Otmuchów, Złoty Stok, Bardo, Srebrna Góra, Nowa Ruda, Mysłakowice, Szczawnica, Świerzawa, Polkowice, Rudna, Wińsko, Brzeg Dolny, Prochowice, Porębów, Boguszów-Gorce, Prochowice, Uraz, Lubiąż, Pyskowice, Prusice k. Złotoryi, Stupina, Trzebnica, Uraz, Wołczyn, Niemodlin, Byczyna, Gorzów Śląski, Niemodlin, Ostrzeszów, Kępno, Sobótka, Leśnica, Wiązów, Uraz, Lewin Brzeski, Niemodlin, Lubliniec, Strzelce Opolskie, itd., itd.
Dodatkową zaletą sztambucha jako źródła jest to, że przypomina całkowicie zapomnianą stronę życia na ówczesnej pruskiej prowincji. Trudno znaleźć opracowania dotyczące teatrów objazdowych w zaborze pruskim.
Na pierwszej str. sztambucha pieczęć: Breslauer Schau- & Lustspiel-Ensemble Direction Adalbert Ed. Theodor Klinger gegr. i. Jahre 1845 (ręcznie przeprawione na „1840”), poniżej notka: übernommen als Schygersohn am 16. April 1890
