Pastel na papierze ciemnoszarym, wym. w św.: 65,5 x 48 cm.
Sygnowany u dołu po prawej: „Witkacy 25 | VIII | TD [w kółku] | Witkacy 1918”.
Praca posiada ekspertyzę dr Anny Żakiewicz z kwietnia 2023 roku.
Pastel zachowany w stanie dobrym. Posiada ślady po dawnym złożeniu papieru oraz drobny ubytek papieru w l. g. rogu (niewidoczny w oprawie).
Praca nie była poddawana zabiegom konserwatorskim, wymieniono jedynie szybę na szkło muzealne TrueVue 70%.
Obraz posiada oprawę wykonaną w pracowni ramiarskiej Muzeum Narodowego w Warszawie, przygotowaną specjalnie na monograficzną wystawę artysty w 1989 roku. Na odwrociu zachowała się papierowa metka z wystawy w Muzeum Narodowym w Warszawie z numerem pozycji.
Proweniencja:
- zbiory Wandy Domaszewicz
- kolekcja prywatna, Kraków
Bibliografia:
Stanisław Ignacy Witkiewicz 1885-1939. Katalog dzieł malarskich, oprac. I. Jakimowicz przy współpracy A. Żakiewicz, Muzeum Narodowe, Warszawa 1990, poz. I 325, il. b. V [wystawiony]
A. Żakiewicz, Witkacy, Wydawnictwo BOSZ, Olszanica 2012, il. b. 37
S. I. Witkiewicz, Listy. I. Oprac. T. Pawlak. Państwowy Instytut Wydawniczy. Warszawa 2013, il. cz.-b., s. 826
Z opinii dr Anny Żakiewicz:
Maria Pietrzkiewiczówna w 1853 roku w Tryszkach na Kowieńszczyźnie w rodzinie drobnej szlachty żmudzkiej. W 1872 ukończyła Konserwatorium w Warszawie pod dyrekcją Apolinarego Kątskiego. [...] W 1883 roku poślubiła w Warszawie Stanisława Witkiewicza, malarza, pisarza i teoretyka sztuki. Małżonkowie zamieszkali przy ulicy Hożej 18b, gdzie 24 lutego 1885 roku urodził się im syn Stanisław Ignacy. Pięć lat później rodzina Witkiewiczów z powodu gruźlicy Stanisława przeniosła się do Zakopanego. [...] Maria Witkiewiczowa zmarła 3 grudnia 1931 roku w pensjonacie „Olma" przy ulicy Zamoyskiego w Zakopanem.
[...]
W tamtym czasie [1918 rok - przypis B.B.] Witkacy przyłączył się do Formistów - awangardowego ugrupowania artystycznego i oprócz aktualnie wykonywanych portretów wystawiał malowane jeszcze w Rosji oraz po powrocie ekspresyjne obrazy olejne w których eksperymentował z kolorem i formą w myśl opracowanej przez siebie teorii Czystej Formy (ukończonej we wrześniu 1918 roku i opublikowanej w 1919 pt. Nowe formy w malarstwie i wynikające stąd nieporozumienia, wyd. Gebethner i Wolf). Na śmielsze eksperymenty Witkacy pozwalał sobie wtedy jedynie w wizerunkach ludzi mu bliskich, np. właśnie w portrecie matki wykonanym w sierpniu 1918 roku. Jak wiemy z zachowanych fotografii, portret zachowuje znakomicie uchwycone podobieństwo - ciemne oczy, wydatny nos, wąskie wargi, charakterystyczna w owym czasie dla starszych pań fryzura, a nawet koronkowy brzeg bluzki i obfity ciemny płaszcz o szerokich klapach oraz wystający zza szyi koniec chusteczki. Na tym jednak kończy się dbałość artysty o realizm przedstawienia, a zaczyna szaleństwo koloru. Zielona twarz jest ostro skontrastowana z czerwonymi smugami tła otaczającego głowę, a ciemny błękit płaszcza artysta zderzył z oranżem reszty tła wokół czerwieni. Barwy dopełniające to podstawa harmonii kolorystycznej dzieła spełniającego w praktyce założenia teorii Czystej Formy, którą uzupełnia, niejako wiąże ze sobą kontrast czerni i bieli. W portrecie czarne są kontury budujące konstrukcję całości oraz oczy i włosy, białe - refleksy światła na twarzy i włosach kobiety.
Oferowany portret jest [...] dziełem Czystej Formy, za czym przemawia także oznaczenie „T.D.” obok sygnatury artysty. Osobliwością jest powtórzenie podpisu artysty „Witkacy" wykonane innym kolorem. Jest to w jego twórczości niezwykle rzadkie, choć niekiedy mu się zdarzało. Niestety data dzienna uległa częściowemu zatarciu, ale widoczna jest w świetle UV i jest to najprawdopodobniej 25 sierpnia. Artysta przebywał wówczas w Zakopanem.
[...]
Reasumując - portret Marii Witkiewiczowej jest absolutnie niezwykły, zarówno z uwagi na jego formę, jak i zawarte w nim treści - artystyczne i emocjonalne. Ponadto - został wykonany w przełomowym dla Witkacego życia i twórczości momencie, kiedy po poprzedzonym podróżą na antypody krwawym doświadczeniu I wojny światowej i rewolucji bolszewickiej u jej źródła, czyli w Petersburgu, znalazł się w Polsce w przededniu odzyskania niepodległości.
