PAMIĄTKI PO RODZINIE TYCÓW I JAWORKÓW Z KRESÓW WSCHODNICH – BRZEŚĆ (biał. ...

PAMIĄTKI PO RODZINIE TYCÓW I JAWORKÓW Z KRESÓW WSCHODNICH – BRZEŚĆ (biał. Брэст), GRÓDEK JAGIELLOŃSKI (ukr. Городок), JAREMCZE (ukr. Яремче), LWÓW (ukr. Львів), MIKULIŃCE (ukr. Мику́линці), POZNAŃ, TARNOPOL (ukr. Тернопіль), TEHERAN, ZAKOPANE, ZBARAŻ (ukr. Збараж), ZŁOCZÓW (ukr. Золочів). Archiwum rodziny Tyców i Jaworków, zamieszkałych na Kresach Wschodnich – zbiór pamiątek obejmujący m.in. pozostałości bogatej korespondencji.
I. Album fot. związanych z rodziną Tyców – zawiera łącznie 54 fot. cz.-b. oraz w sepii, przedstawiających m.in. Jadwigę Jaworkową (z domu Tyc), jej męża (Kazimierz Jaworek), a także jej rodziców, rodzeństwo (brat – Tadeusz Tyc, najmłodsza siostra), dziadków, ciotkę (Pani Bożemska), ponadto Zofia Kasprowicz (bratanica poety Jana Kasprowicza); fot. z lat ok. 1890-1930; większość fot. naklejona na firmowe kartoniki, opatrzonymi winietami; wśród atelier fotograficznych: Fotografia Cabinetowa A. Silkiewicz (Tarnopol), Fotograf Henner we Lwowie, Brunon Kaliszewski (Tarnopol), Zakład Arty-Fotograficzny Jakob Glassmann (Zbaraż), Bela Illles (Wiedeń), Teodozy Bahrynowicz i Bolesław Stetkiewicz (Lwów), Janina – Zakład Fotograficzny w Złoczowie, Władysław Wybranowski we Lwowie, Atelier Adela – Tadeusz Jaworski (Lwów), A. Szubert w Krakowie, J. Henner (Lwów), Edward Trzemeski (Lwów), Lipót Strelisky (Budapeszt), Atelier Adela – Robert Schaller (Lwów), Atelier Adela (Tarnopol), Wilhelm Laub (Tarnopol), Zakład Fotograficzny Piotra Mieczkowskiego we Lwowie, Leo Rosenbach w Stanisławowie, Zakład Fotograficzny Helios w Rzeszowie, Foto-Skład Pracownia Fotograficzna Marian Jędryk Morszyn-Zdrój, Atelier Adèle (Wiedeń); piękna, secesyjna oprawa: aksamitna, z rzeźbionym, secesyjnym motywem z brązu, zamykana na klamrę; st. bdb., brzegi kart srebrzone, nieznaczne zabrudzenia, miejscami drobne rdzawe zaplamienia, niektóre z ramek z niewielkimi rozdarciami; format 4o;
II. Zestaw fotografii: 1) Jadwiga Jaworkowa, fot. wykonana we lwowskim atelier fotograficznym, 1929; na verso odręcznie opis: Lwów 1929; 2) fot. przedstawiająca najprawdopodobniej Jadwigę Jaworkową z mężem i towarzyszącą im niezidentyfikowaną kobietą, ok. 1935; 3) Jadwiga Jaworkowa, Atelier Adela, Tarnopol, ok. 1935, fot. podklejona firmowym kartonem, rama i szkło; 4) Jadwiga Jaworkowa ze swoimi uczennicami w zbaraskiej szkole, 1930; 5) Maria z Tyców Kasprowiczowa, na verso odręczny opis: Ciocia! / Maria z Tyców / Kasprowiczowa; 6) członkowie rodziny Tyców i Jaworków, ok. 1930; 7) grupa niezidentyfikowanych mieszkańców Zbaraża, ok. 1930, fot. podklejona kartonem; wszystkie fot. cz.-b. lub w sepii, st. db. i bdb., niektóre w formie pocztówki, różne wymiary: od 58x93 do 123x175 mm;
III. Zestaw plakatów: 1) plakat informujący o akademii na na cześć Fryderyka Szopena w Zbarażu, z udziałem Jadwigi Tycówny (miała śpiewać 2 pieśni Szopena przy akompaniamencie fortepianu), zorganizowanego przez miejscowy Komitet Dni Szopenowskich w dniu 23 X 1932 r., druk: Drukarnia Dubinera w Zbarażu; świadectwo rozwoju życia kulturalnego na Kresach; st. db., złożenia, w środkowej części ślad taśmy klejącej, rozdarcia (niektóre podklejone taśmą); wymiary arkusza: 305x455 mm; Staraniem miejscowego Komitetu Dni / Szopenowskich / odbędzie się dnia 23 października 1932 t. j. / w niedzielę o godz. 18.30. w sali Sokoła / w Zbarażu / UROCZYSTA / AKADEMJA / ku uczczeniu największego genjusza muzycznego Polski Fryderyka Szopena...; 2) plakat informujący o Wiosennym Koncercie, organizowanym przez Powiatowy Zarząd ZS w Zbarażu w niedzielę 27 III [bez roku – po 1934 r.], z udziałem Jadwigi Jaworkowej (miała wykonać utwór Z. Noskowskiego pt. Skowronek śpiewa, przy akompaniamencie fortepianu); świadectwo rozwoju życia kulturalnego na Kresach; st. db., wielokrotne złożenia, zabrudzenia, odbarwienia na złożeniach, nieznaczne przetarcia i rozdarcia; wymiary: 595x860 mm; POWIATOWY ZARZĄD Z. S. / W ZBARAŻU / URZĄDZA / w niedzielę dnia 27 marca b. r. w sali Sokoła / WIOSENNY / KONCERT...;
IV. Świadectwa szkolne: 1) świadectwo drugiego stopnia cesarsko-królewskiej szkoły realnej w Tarnopolu, wystawione Antoniemu Danielowi Tycowi, uczniowi drugiej klasy w drugim połroczu roku szkolnego 1890; znaczek z epoki, na odwrocie ówczesna skala oceniania; st. db., krawędzie przycięte, w górnej części złożenia rozdarcie, delikatne rdzawe plamki; wymiary: 185x110 mm; 2) świadectwo pierwszego stopnia cesarsko-królewskiej szkoły realnej w Tarnopolu, wystawione Antoniemu Danielowi Tycowi, uczniowi czwartej klasy w drugim połroczu roku szkolnego 1892; znaczek z epoki, na odwrocie ówczesna skala oceniania; st. db., krawędzie przycięte, rozdarcia na złożeniu, delikatne rdzawe plamki; wymiary: 180x116 mm;
V. Karty pocztowe, adresowane do Antoniego Tyca lub/i Jadwigi Tycówny: 1) Poznań – pręgierz na Starym Rynku, wyd. Polskie Towarzystwo Księgarni Kolejowych Ruch S.A., 1932; 2) Wiedeń – katedra św. Szczepana, 1933; 3) Sopot – dzisiejszy Grand Hotel, wyd. Hermann Gonschorowski, ok. 1930; 4) Sopot – molo, 1924; 5) Sopot – Łazienki Północne, wyd. Julius Simonsen, ok. 1925; 6) Wällischhof k. Wiednia, ok. 1920; heliograwiury cz.-b. i tonowane (jedna karta – druk kolor.) wszystkie karty z obiegiem, st. bdb. i db., drobne zabrudzenia, na większości kart (poza jedną) brakuje znaczka; wymiary: ok. 90x140 mm;
VI. Korespondencja adresowana do radcy Antoniego Tyca, ojca Jadwigi: 1) nagłówek listu z Cesarsko-Królewskiej krajowej Dyrekcji Skarbowej we Lwowie, 12 IX 1908, napis odręczny: C. k. krajowa Dyrekcja skarbu / we Lwowie / L 63624 / Lwów, dnia 12 września 1908 / Do / Pana c. k. asystenta podatkowego / Antoniego Tyca, wymiary: 182x100 mm; 2) koperta po liście, przed 1918, na kopercie nieczytelny stempel, naklejka pocztowa i odręcznie adres: Wielmożny Pan / Antoni Tyc / c.k. radca pod. / Złoczów / Oddział pod. przy c. k. Starostwie / Galizien, na odwrocie odręcznie nadawca, wymiary: 117x92 mm; 3) koperta po liście, 1943; pieczęć: POCZTA POLOWA / 123 / 23.VIII.43; odręcznie adres: Delegatura M. P. / Obóz N 1 / Szałas / Tyc Antoni / Teheran, wymiary: 120x88 mm; w okresie II wojny światowej wielu Polaków (wśród nich również Antoni Tyc) znalazło się na terenie Iranu w związku z ewakuacją żołnierzy Armii Polskiej z ZSRR; 4) bilecik (w kopercie) z życzeniami dla państwa młodych, na verso napis: STANISŁAW KRYSOWSKI [dalej odręcznie]: z Żoną / dn. J. 2. XI.934.; znaczek pocztowy z epoki, pieczątka z Gródka Jagiellońskiego; adres odręcznie: Wielmożny Pan / Radca Antoni Tyc / Zbaraż / Wojew. Tarnopolskie; wymiary: 112x56 mm; 5) nagłówek listu z Prezydium C.K. Krajowej Dyrekcji Skarbu (w lewym górnym rogu tłoczony znak), 31 X 1910, napis maszynowo: Do / Pana c. k. oficyała podatkowego / Antoniego Tyca, wymiary: 192x94 mm; 6) nagłówek listu z Prezydium C.K. Krajowej Dyrekcji Skarbu (w lewym górnym rogu tłoczony znak), 3 VI 1914, napis maszynowo: Do / Pana c. k. oficyała podatkowego / Antoniego Tyca, wymiary: 190x84 mm; wszystko w st. bdb. i db., miejscami zabrudzenia i rozdarcia;
VII. Korespondencja adresowana do Jadwigi Tycówny: 1) koperta po liście, 1928; znaczek z epoki i pieczęcie z Zakopanego; odręcznie adres: Wielmożna / Jadwiga Tycówna / u W. Pani Pagaczowej / Lwów / ul. św. Józefa / Polecony; 2) koperta po liście, 1931; pieczątki: ZAPISZ SIĘ NA CZŁONKA / L.O.P.P. [Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej] oraz Redakcja i Wydawnictwo / „ŚWIT” / Warszawa, ul. Nowowiejska 32 m. 6; adresat maszynowo: Jadwiga Tycówna / Zbaraż / ul. Trzeciego Maja Nr. 6; znaczek z epoki; 3) koperta po liście, 1931; trzy znaczki z epoki i ślady pieczęci pocztowych, ponadto dwie pieczęcie lakowe (jedna częściowo wykruszona), adres odręcznie: Wielmożna Pani / Jadwiga Tycówna / Zbaraż / ul. 3 Maja l: 6.; 4) koperta po liście, 1931; znaczek z epoki, pieczątka z Tarnopola; adres odręcznie: Wielmożna Pani / Jadwiga Tycówna / Szkoła Żeńska / w Zbarażu; 5) koperta po liście, 1932; pieczęć z miejscowości Mikulińce; adres odręcznie: Wielmożna Pani / Jadwiga Tycówna / Jaremcze / willa Schatnera / ul. Piłsudskiego; 6) koperta po liście, 1934; pieczęć ze Zbaraża; odręczny adres: J. Wielmożna Pani / Jadzia Tycówna / profesorka / Lwów, ul. Rzeźbiarska 4 / z listami [napis nieczytelny]; 7) koperta po liście, 1927; znaczki z epoki, odręcznie adres: Wielmożna Pani – / Jadwiga Tycówna – / Lwów – ul. Gliniańska No 10 parter – / z listami p. Słoneckicha (?); 8) koperta po liście, okres międzywojenny; znaczek z epoki, pieczęć nieczytelna; adres odręcznie: Wielmożna Pani / Jadziunia Tycówna / [napis nieczytelny] z listami [nieczyt.] / Lwów, Rzeźbiarska 4; 9) koperta po liście, okres międzywojenny, pieczęć ze Zbaraża; adres odręcznie: Wielmożna Pani / Dziunia Tycówna / profesorka / ul. Wałowa 18 / u Pani Bratowej / Tarnopol; 10) koperta po liście, 1930, znaczek i pieczęć, adres odręcznie: Wielmożna Pani / Jadwiga Tycówna nauczycielka / Zbaraż / Ul. Trzeciego-Maja; na verso odręcznie nadawca: wieś Kłyżów / 3 km od Niska / Janek Kwieciński; 11) list w kopercie, Lwów 14 X 1930, 4 str., na kopercie znaczek i pieczęć ze Lwowa, adresat odręcznie: Wielmożna Pani / Jadwiga Tycówna / nauczycielka / w / Zbarażu; wszystko w st. db. i sł., zagniecenia, zabrudzenia, rozdarcia i inne uszkodzenia; różne wymiary: od 136x76 mm do 157x116 mm;
VIII. 3 egzemplarze drukowanego powiadomienia o ślubie Jadwigi Mari z Tyców i Kazimierza Jaworków, który odbył się w X 1934 r. w kościele parafialnym w Tarnopolu; st. db., nieznaczne zagniecenia, minimalne zabrudzenia, jeden egzemplarz z oddartym fragmentem; wymiary po rozłożeniu: 139x240 mm;
IX. Zestaw bilecików z życzeniami dla państwa młodych – Jadwigi Tycówny i Kazimierza Jaworka, wszystkie w kopertach, 1934: 1) Władysław Kamiński, 15 XI 1934, znaczek z epoki, pieczątka z miejscowości Mikulińce, adres odręcznie: Wielmożni Państwo / Jaworkowie / w Zbarażu; 2) Bronisława Landesberg i odręcznie data: W Zbarażu, 29 / X / 1934; znaczek z epoki, pieczątka ze Zbaraża, adres odręcznie: Wielmożni Państwo / M. i R. Jaworkowie / w Miejscu; 3) Franciszkowie Kanasowie i odręcznie data: 25/X 1934., adres odręcznie: Wielmożni Państwo / J. K. Jaworkowie / w miejscu; 4) 2 bileciki we wspólnej kopercie: życzenia od Rózi Fischówny i od Mikołaja Hawrytyszyna; na kopercie nieczytelne pieczecie, odręcznie adres: J. Wielmożni Państwo / Jadwiga i Kazimierz / Jaworkowie / w Zbarażu / Rynek; 5) Michał Turczaniewicz z dopiskiem odręcznym: z Rodziną, 8 XI 1934, na kopercie znaczki i pieczęcie, adres odręcznie: Wielmożni / Kaz. i Jadw. Jaworkowie / Zbaraż; 6) nadawca nieczyt., 31 X 1934, na kopercie znaczek i pieczęć, adres odręcznie: J. Wielmożni Państwo / Jaworkowie / w Zbarażu; st. wszystkich bilecików bdb. i db., niektóre koperty z rozdarciami; różne wymiary: od 107x42 mm do 96x60 mm;
X. Korespondencja adresowana do państwa Jadwigi i Kazimierza Jaworków: 1) koperta po liście, 1934, w górze dwie pieczątki z reklamą identycznej treści: POCZTOWE ZLECENIA / INKASOWE DO 50 ZŁ / SĄ TANIM i SKUTECZNYM / ŚRODKIEM INKASA, stempel ze Lwowa, odręcznie adres: Wielmożni Państwo / Kazimierzowie Jaworkowie / Zbaraż / z listami [nieczyt.] Tyców; na odwrocie odręcznie nadawca: [nieczyt.] / Lwów / ul. Bernardyńska 1.3 / klasztor; 2) koperta po liście, 1934; znaczek z epoki, pieczęć ze Zbaraża; adresat odręcznie: Wielmożni Państwo / Jaworkowie / z listami Władysławostwa / Tyców / w Zbarażu; 3) koperta po liście, 1943; pieczęć ze Zbaraża; odręcznie adresat: W.P. / K. Jaworkowie / Reichshof [nazwa Rzeszowa, wprowadzona przez Niemców w 1941 r.] / ul. Dąbrowskiego 27; 4) koperta po liście, 1943; naklejki pocztowe, pieczęcie z Warszawy; adresat odręcznie: Wielmożni Państwo / K. Jaworkowie / Reichshof [nazwa Rzeszowa, wprowadzona przez Niemców w 1941 r.] / ul. Dąbrowskiego 7 / Distrikt Krakau; 5) koperta po liście, 1934; znaczki pocztowe, pieczęcie z Tarnopola; adresat odręcznie: Wielmożni Państwo / Jadwiga Marja z Tyców / i / Kazimierz Jaworkowie / Zbaraż; st. wszystkich kopert db., nieznaczne zabrudzenia, zagięcia i inne uszkodzenia; różne wymiary: ok. 170x80 mm i 155x110 mm;
XI. Korespondencja adresowana do Jadwigi z Tyców Jaworkowej: 1) koperta po liście, 1937; pieczęć z Brześcia n. Bugiem, odręcznie adres: Wielmożna Pani / Jadwiga Jaworkowa / Zbaraż / p. loco; na verso odręcznie nadawca: Nad. G. [nieczyt.] / Brześć n./B. / ul. Jana Sobieskiego N: 126; 2) koperta po liście, okres II wojny światowej; znaczek pocztowy z epoki, odręcznie adres: Wielmożna Pani / J. Jaworkowa / Reichshof [nazwa Rzeszowa, wprowadzona przez Niemców w 1941 r.] / ul. Langiewicza / No 20; na verso odręcznie nadawca: Zofia Kasprowicz / Złoczów / ul. Legjonów 25 a; 3) koperta po liście, okres II wojny światowej; znaczek z epoki i pieczęć ze Złoczowa; adresat odręcznie: Wielmożna Pani / Jadwiga Jaworkowa / Reichshof [nazwa Rzeszowa, wprowadzona przez Niemców w 1941 r.] / Jabłońskiego / No 3; na verso odręcznie nadawca: Zofia Kasprowicz / Złoczów / Legjonów 25 a; 4) koperta po liście, okres II wojny światowej; znaczek pocztowy z epoki, pieczęć ze Złoczowa; odręcznie adresat: Wielmożna Pani / Jadwiga Jaworkowa / Reichshof [nazwa Rzeszowa, wprowadzona przez Niemców w 1941 r.] / ul. Staszica No 9a / m. Państwa Farfałów; na verso odręcznie nadawca: Zofia Kasprowicz / Złoczów / ul. Legjonów 25 a; 5) koperta po liście, 1945; pieczątki, w tym stempel cenzury na verso; odręcznie adres: Wielmożna Pani / Jadwiga Jaworkowa / Rzeszów / ul. Sokoła 4. I p. m 7; na odwrocie odręcznie nadawca: Zofia Jaworkówna / Kraków; 6) telegram do Jadwigi Jaworkowej, dostarczony przez Deutsche Post Osten, 1940; odręczne dopiski ołówkiem, pieczątka częściowo nieczytelna; tekst: JADWIGA JAWORKOWA / DOBROWSKIEGO 27 REICHSHOF / JADZIU CZY OTRZYMALAS LIST W TEJ SPRAWIE CZY MOŻEMY DO WAS / PRZYJECHAC PRZYSLIJ TELEGRAM ODPOWIEDZ – ZOCHA (...); 7) koperta po liście, 1943; stempel z Krakowa; odręcznie adresat: Wielmożna Pani / Jadzia Jaworkowa / Reichshof [nazwa Rzeszowa, wprowadzona przez Niemców w 1941 r.] / ul. Dąbrowskiego 27 / Dystr „Galicja”; wszystko w st. bdb. i db., zabrudzenia, zagniecenia; różne wymiary: od 143x95 mm do 205x145 mm;
XII. Korespondencja adresowana do Kazimierza Jaworka w okresie okupacji Kresów przez Sowietów: 1) koperta po liście, 1940; adres odręcznie w jęz. rosyjskim, stempel z czytelną datą: 12.8.40, po lewej str. sierp i młot, po prawej odwzorowanie znaczka pocztowego z epoki, na odwrocie stempel z napisem: ЗБАРАЖ СССР ЗБАРАЖ ТАРН ОБЛ; 2) kartka pocztowa, 1941; po lewej str. sierp i młot, po prawej odwzorowanie znaczka pocztowego z epoki, stemple nieczytelne, w górze wydrukowany napis: ПОЧТОВАЯ КАРТОЧКА / CARTE POSTALE; na verso odręcznie treść; 3) kartka pocztowa, 1940; po lewej str. sierp i młot, po prawej odwzorowanie znaczka pocztowego z epoki, stemple pocztowe, w górze wydrukowany napis: ПОЧТОВАЯ КАРТОЧКА (...) / CARTE POSTALE / réponse; na verso odręcznie treść; 4) kartka pocztowa, 1941; po lewej str. sierp i młot, po prawej odwzorowanie znaczka pocztowego z epoki, stemple nieczytelne, w górze wydrukowany napis: ПОЧТОВАЯ КАРТОЧКА / CARTE POSTALE; na verso odręcznie treść; st. wszystkiego bdb. i db., drobne zagniecenia; wymiary koperty: 157x115 mm, wymiary kart: ok. 145x100 mm;

ZE SCHEDY PO EDWARDZIE RACZYŃSKIM
Edward Raczyński (1786-1845). Działacz społeczny, pisarz, kolekcjoner, fundator biblioteki Raczyńskich. W 1806 wstąpił do wojska polskiego i należał do gwardii honorowej Napoleona. Walczył na Pomorzu i w Prusach. W 1809 brał udział w bitwach pod Raszynem i Sandomierzem. Odznaczony krzyżem Virtuti Militari w 1810, wystąpił w randze kapitana z wojska i osiadł w Rogalinie. W 1811 został posłem na sejm z powiatu poznańskiego. W 1814 odbył podróż do Turcji i Grecji, której uwieńczeniem był wydany w 1821 Dziennik podróży do Turcji. Po drodze odwiedził włości i rezydencje magnackie na Ukrainie: Humań wraz z parkiem Zofiówką Potockich oraz Krzewin Jabłonowskich, a także opuszczone zamki w Łucku i Ostrogu. Sporządzone przez towarzyszącego mu Ludwika Fuhrmanna szkice stały się podstawą dla poniższych akwarel, a te z kolei – dla rycin, które znalazły się w Dzienniku. Były to początki działalności wydawniczej, która rozwinęła się intensywnie od chwili, gdy w 1827 został członkiem warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Wydawał źródła i prace historyczne, traktaty polityczne, pamiętniki, przekłady z literatury antycznej. Do szczególnie cenionych prac należą Gabinet medalów polskich oraz Wspomnienia Wielkopolski. Źródło: Wielkopolski Słownik Biograficzny.
Ludwik Fuhrmann (1783-1829). Malarz, ur. 12 III we Wrocławiu, studiował malarstwo w Pradze u J. Berglera oraz w Dreźnie i Wiedniu. W 1814 towarzyszył Edwardowi Raczyńskiemu w jego naukowej podróży do Turcji i Grecji i wykonał liczne szkice do Dziennika podróży do Turcji. Jego szkice parku w Zofiówce, pałacu Jabłonowskich w Krzewinie oraz ruin zamków w Łucku i Ostrogu były wzorem dla poniższych akwarel, te zaś – dla rycin zawartych w Dzienniku. Od tego czasu związał się na stałe z rodziną Raczyńskich, zwłaszcza z Edwardem i Atanazym. Prawie do końca życia mieszkał w Rogalinie. W 1815 Raczyńscy wysłali go dla uzupełnienia studiów malarskich do Rzymu. Gdy w 1816 powrócił do Wielkopolski, prowadził z nim rozmowy w imieniu kapituły kanonik L. Przyłuski w sprawie bliżej nie określonych prac do projektowanego w katedrze poznańskiej mauzoleum Mieszka I i Bolesława Chrobrego. Pod koniec życia Fuhrmann uzyskał poparcie namiestnika Wielkiego Księstwa Poznańskiego Antoniego Radziwiłła. Udzielał w jego domu lekcji rysunków i malarstwa. Został wówczas w Poznaniu dyrektorem szkoły rzemieślniczej, w której prowadził atelier rysunkowe. Zmarł 13 I 1829 w Poznaniu. Fuhrmann był płodnym malarzem, lecz obecnie jego dorobek znany jest jedynie fragmentarycznie. Pracował przede wszystkim dla Raczyńskich, malując liczne portrety (m.in. abpa I. Raczyńskiego i portret zbiorowy). Kilka z nich wystawiał w Warszawie w 1821. Malował także obrazy religijne (św. Stanisław Kostka zakupiony do katedry poznańskiej, św. Marceli, Matka Boska), nieobce były mu również tematy mitologiczne (Apollo belwederski na tle ruin rzymskich). Źródło: Wielkopolski Słownik Biograficzny.
W 1814 r. Edward Raczyński zainspirowany Wędrówkami Childe Harolda Lorda Byrona wyruszył w podróż swojego życia. Uległ rodzącej się właśnie romantycznej modzie na hellenizm i wytyczył sobie cel w postaci Konstantynopola i Troady. Nie miała to być zwykła wycieczka krajoznawcza. Przyświecała mu myśl stworzenia ilustrowanego dziennika z podróży, urozmaiconego licznymi ekskursami historycznymi.
Stworzenie części ilustracyjnej zaproponował Ludwikowi Fuhrmannowi, znakomitemu śląskiemu artyście rodem z Wrocławia, którego doprosił do wycieczki. 17 lipca wyruszyli z Warszawy. Celem była Odessa, gdzie zamierzali wsiąść na statek i udać się do Azji Mniejszej. W linii prostej między Warszawą a Odessą jest 951 kilometrów. Jechali przez kresy I Rzeczypospolitej, które trudno było podejrzewać o dobry stan dróg. Mimo tego osiągnęli Odessę w zawrotnym tempie – pojawili się w niej po dwóch tygodniach, 2 sierpnia. Oznaczało to tempo prawie 70 kilometrów dziennie po nieutwardzonych drogach. A po drodze należało się przecież jeszcze zatrzymać m.in. w Łucku, Ostrogu, Krzywinie oraz Sofiówce, Raczyński chciał bowiem udokumentować dawną świetność kresów wschodnich. Ile czasu dawało to Fuhrmannowi na sporządzenie szkiców, biorąc pod uwagę, że należało jeszcze wypełnić towarzyskie obowiązki u Jabłonowskich w Krzywinie?
Fuhrmann musiał wykazać się znakomitym kunsztem dokumentalisty. Na szkice z natury miał dosłownie godziny, bo trzeba było szybko jechać dalej. Zazwyczaj w danym miejscu robił ich kilka, mając pełną świadomość, że będą one podstawą do sporządzenia już po powrocie z podróży dojrzałych od strony artystycznej prac, które sztycharze przełożą następnie na ryciny w książce.
Ostatecznie w publikacji Raczyńskiego znalazło się blisko 90 miedziorytów, nie wiemy jednak, jaką część szkiców wykorzystano, a z których w trakcie prac redakcyjnych zrezygnowano. Fuhrmann wykonał na pewno kilkaset szkiców. Jego szkicowniki były najpilniej strzeżonym bagażem podczas jazdy. Z byłych kresów I RP opublikowano 5 sztychów: Widok Zamku w Łucku na Wołyniu, Rozwaliny zamku w Ostrogu, Widok Krzewina, Kaskada w Sofiówce oraz Świątynia Kanopa w Sofiówce. Dalej była już Odessa, Konstantynopol i Troada.
Te pięć miedziorytów stanowi komplet dokumentujący polską część wyprawy Raczyńskiego. Z właściwą sobie energią przystąpił po powrocie do prac redakcyjnych. Chciał jak najszybciej mieć gotowe wydawnictwo, a pracy – zwłaszcza przy dopracowaniu szkiców z natury – był ogrom. To było zadanie dla wielu artystów, którzy mieli na podstawie szkiców Fuhrmanna sporządzić ostateczne wersje. Z tych prac swoje wykonywali grafiki sztycharze, obrabiając miedziane płyty.
Artyści, sporządzający ostateczną wersję, czasami wzbogacali szkice Fuhrmanna o sztafaż figuralny, modny w europejskiej ikonografii od czasów renesansu. Rytownicy z kolei nie zawsze przenosili jeden do jednego otrzymane prace. Nanosili pewne zmiany i uproszczenia, zawężając perspektywę, upraszczając sztafaż, czy rezygnując z pewnych efektów artystycznych, jak np. podmuch wiatru poruszający roślinnością i kostiumami, które widać na oryginałach. Tę część prac zlecano artystom, co do których inicjator przedsięwzięcia miał pełne zaufanie. Byli to m.in. nauczyciele Fuhrmanna z Drezna i Wiednia, znany osobiście Raczyńskiemu prof. Zygmunt Vogel z Warszawy, czy uzdolniona malarsko Anna Potocka, która z kolei była uczennicą I. Duviviera.
***
Ignace Duvivier (1758 Rians – 1832 Paryż). Francuski malarz, rysownik i grafik oraz ceniony do dziś akwarelista, czego dowodem są wyniki jego prac na współczesnych aukcjach; od końca XVIII w. profesor na akademiach sztuki w Dreźnie i Wiedniu, nauczyciel m.in. Ludwika Fuhrmanna i Anny Potockiej. Pozycja, jaką miał w środowisku artystycznym Duvivier, spowodowała, że jego wkład został zaznaczony w powstawaniu ostatecznego kształtu Tablicy nr. 4 w Dziennikach, gdzie podpisano rycinę jego nazwiskiem obok L. Fuhrmanna i rytownika Veitha.