Szelburg-Zarembina Ewa Ecce Homo

Szelburg – Zarembina Ewa, Ecce Homo, skł. gł. "Nasza Księgarnia". S. A. Związku Nauczycielstwa Polskiego, Warszaw 1932, wydanie I, s. 78, wymiary 14,5 x 20,5 cm. Okładka miękka, wydawnicza. Lekkie przybrudzenia, naderwania.

Ecce Homo, dramat autorstwa Ewy Szelburg-Zarembiny z 1932 roku, nazywany „nowoczesnym misterium”, nigdy nie doczekał się swojej premiery na polskich scenach. Został wpisany na teatralny indeks sztuk zakazanych zaraz po tym, jak warszawski teatr Ateneum zainteresował się wystawieniem sztuki. Jak relacjonował dziennik „Robotnik”:

„Nie tylko wyroki Opatrzności są – niezbadane: niezbadane bywają również decyzje urzędów cenzorskich, które – na każdym odcinku czasu i przestrzeni – potrafią zadziwiać świat najrozmaitszemi niespodziankami. Taka refleksja nasunęła mi się po przeczytaniu misterjum p. Szelburg-Zarembiny p.t. »Ecce Homo« (»Oto człowiek«); zakwalifikowano je, jak wiadomo, do grania w teatrze »Ateneum«, – niestety jednak – z przyczyn od autorki niezależnych – dyrekcja teatru musiała poniechać tego zamiaru. Trudno się, doprawdy, domyślić co stało się w danym wypadku kamieniem obrazy: czy skargi żałobnych matek u grobu Nieznanego Żołnierza, czy scena przed bramą zamkniętej fabryki, czy może mało pochlebna ocena faryzeuszów, których ród w ciągu dwóch tysięcy lat pleni się i płodzi z uporem złego chwastu… Faktem jest przecież, że w misterjum p. Szelburg-Zarembiny nie znajdzie nikt nic takiego, czegoby nie znał – pomijam rzeczywistość codzienną – z książek i utworów scenicznych, zarówno polskich, jak obcych. Zresztą, w tem misterjum niema żadnych aluzyj lokalnych, zdolnych urazić czyjeś »prawowierne« i »prawomyślne« uczucia; to, co rozgrywa się w ramach siedmiu jego obrazów, dziać się może i poniekąd dzieje się – w każdym punkcie globu, gdzie przemoc i wyzysk triumfują dotychczas nad prawem Człowieka”.

Decyzja o wpisaniu na indeks utworu Szelburg-Zarembiny była decyzją stricte polityczną – autorka poruszała nadto kilka drażliwych dla sanacyjnej cenzury. W „Ecce homo” przed widzem/czytelniczką rysuje się wyraziste oskarżenie w stronę czczących wojnę rządzących, którzy wysyłają cudze dzieci na pewną śmierć. Ponadto, w dramacie głośno wybrzmiewa przekonanie autorki, że „gdyby się Bóg po raz wtóry miał dziś narodzić, nie znalazłby może innego miejsca niż… barak dla bezdomnych […]”. Pierwotnie zakaz dotyczył całości utworu, jednak wskutek interwencji Związku Zawodowego Literatów cięcia cenzorskie ograniczono do kilku fragmentów. „Rzeczy groźnych mianowicie dopatrzono się w obrazie pierwszym wprowadzającym na scenę inwalidów wojennych. A zatem obawa przed osłabianiem ducha militarnego w społeczeństwie […]”