Daniel CHODOWIECKI, 12 RÓŻNYCH SCEN Z HISTORII ŚREDNIOWIECZNEJ I NOWOŻYTNEJ, 1792

Akwaforta, papier żeberkowy. Wym. 8,5 x 5 cm, rozcięte po trzy. Sygn. l.d. pod pierwszą: D. Chodowiecki inv. & fc., numerowane p.g., na odwrocie znak kolekcyjny: niebieska tarcza pod koroną, remarki na wewnętrznych marginesach pod 4., 5., 6. i 12. ryciną. Przemieszane dwie serie z remarkami i bez, czyli stany I/II i II/II. Wydane w Almanac de Gotha pourl'annee 1793. 1. Rosjanie napadają na dom, w którym odbywa się wesele Katarzyny Wasiliewnej, późniejszej carycy Katarzyny I. 2. Piotr I przekazuje na łożu śmierci rządy w Rosji swojej żonie, Katarzynie I. 3. Ravaillac zadaje królowi Francji, Henrykowi IV śmiertelny cios. 4. Bracia składają gratulacje księciu Jerzemu, założycielowi dynastii brunszwicko-luneburskiej. 5. Książę Ulrich von Wurtemerg zabija rycerza Hansa von Hunena (u dołu remarki z postaciami polujących). 6. Johann von Leyden, fanatyk anabaptystyczny z czasów Reformacji ze swoim orszakiem. 7. Taniec z pochodniami podczas wesela księcia Yorku z pruską księżniczką Fryderyką w 1791 roku. 8. Ryszarda, cesarzowa-dziewica przyjmuje welon zakonny. 9. Detronizacja cesarza Karola Grubego, ostatniego Karolinga. 10. Spotkanie małego Perreniego, późniejszego słynnego kaznodziei z franciszkaninem. 11. Montale jako papież Sykstus V intonuje Te Deum. 12. Cesarz Franciszek II pociesza rodzinę po śmierci ojca Leopolda w 1792 roku (na prawym marginesie remarka). Engelmann 1857, poz. 688; Łomnicka 2010, s. 311-314, poz. 394.1-12; Zabuska 2015, s. 291-293 poz. 798-809. Prezentowany zbiór miedziorytów Chodowieckiego stanowi reprezentatywny wybór jego twórczości graficznej. Obok wczesnych druków książkowych takich jak ryciny z traktatu fizjonomicznego Lavatera (poz. 23) i portret teologa Tellera z przekrojowego kwartalnika literackiego (poz. 24) oraz ilustracji do dzieł historycznych, gros kolekcji stanowią motywy zaczerpnięte ze znanych powieści, dramatów i eposów publikowane w kalendarzach kieszonkowych. Chodowiecki ilustrował Szekspira (Henryk IV, poz. 28 i 29, Burza, poz. 37, Wesołe kumoszki z Windsoru, poz. 34), Schillera Intrygę i miłość (poz. 31), Lesange'a Idziego Blasa (poz. 28), Beaumarchais'go Wesele Figara (poz. 33), satyryczne uwspółcześnienie Eneidy Blumenauera (poz. 41, 42 i 43), bajki niemieckich autorów (poz. 44), popularne powieści tamtych czasów: Klaryssę Richardsona (poz. 32), Camillę i Cecylię Fanny Burneyd' Arblay (poz. 35 i 36) oraz Das Mädchenaus der Waldhüne Carla Langa (poz. 46), a także niezidentyfikowane francuskie teksty z Atalią Racine'a (poz. 25). Seria Cnót (poz. 39) oraz zbiorek rycin na różne tematy (poz. 26) są typowe dla produkcji kalendarzowej. Ilustracjami do dzieł historycznych są natomiast: poz. 27 ze sceną fatalnej dla Przemysła Otokara i rozstrzygającej dla habsburskiej przynależności Austrii bitwy na morawskim Polu z pracy A. Kleina prezentującej sylwetki wielkich Niemców, poz. 40 z epizodami z historii miast prusko-brandenburskich oraz poz. 45 ze scenami z historii powszechnej. Gratką dla kolekcjonerów i miłośników Chodowieckiego są umieszczone na marginesach niektórych rycin niewielkie rysuneczki niepowiązane treściowo z główną kompozycją i pełniące funkcję remarków, którymi artysta oznaczał odrębne stany płyt (poz.: 27, 44, 45, 46). Do szczególnie rzadkich i poszukiwanych sztychów należą pozycje 27 (rzadki wariant stanu I z figuralnymi remarkami Śmierci Ottokara), 37 (Burza) oraz 38 (szaleństwa mody, czyli wybór niedawnych przykładów szarlatanerii, demagogii i ciemnoty).

Pochodził z osiadłej w Gdańsku wielkopolskiej, protestanckiej rodziny szlacheckiej czerpiącej zyski z handlu korzennego i zbożowego, która amatorsko poświęcała czas sztuce. Rysunku uczył go początkowo niezbyt wprawny w nim ojciec, później malująca emalią siostra matki. Jako ośmiolatek narysował portret Stanisława Leszczyńskiego. Kształcił się na własną rękę, kopiując sztychy Watteau i Lancreta, malując miniatury na pergaminie na sprzedaż i szkicując scenki z natury. Po śmierci ojca przeniósł się na stałe do Berlina, gdzie pracował w sklepie wuja i za jego namową malował miniatury na medalionach i tabakierach dla zysku. Z czasem zdobył renomę jako miniaturzysta, zapisał się też do prywatnej akademii Rodego i cały czas dużo szkicował z natury. Pierwsze próby rytownicze datują się na koniec lat 50. XVIII w. Został nauczycielem malarstwa miniaturowego w berlińskiej akademii. Rozgłos zdobył Pożegnaniem Calasa z rodziną, najpierw odmalowanym olejno z uznanego za nieudany oryginału francuskiego, potem oryginalnie transponowanym w kwasoryt. Ilustracje do podręcznika Bezedowa ugruntowały jego sławę i dały początek strumieniowi zamówień na ilustracje książkowe, a zwłaszcza do szczególnie popularnych w tym czasie kalendarzy kieszonkowych. W roku 1773 odbył udokumentowaną dziennikiem i licznymi rysunkami podróż do Gdańska, gdzie był rozrywany i hołubiony. Zwiedził Drezno, Hamburg i Frankfurt n. Odrą. Po śmierci Rodego został rektorem berlińskiej Akademie der Kunste und Mechanischen Wissenschaften, w 1790 r. jej wicedyrektorem, a siedem lat później dyrektorem. Pozostawił po sobie imponujące oeuvre liczące ok. 4000 rysunków, 2000 rycin i 30 obrazów. Uważny obserwator realiów współczesnego mu życia, mimo trudności kompozycyjnych wynikłych z praktyki kopiowania małych wzorów, rozwinął u siebie umiejętność oddawania stanów psychicznych i cech osobowości. Propagował ideały oświeceniowe i cnoty mieszczańskie.