Odbiorcy sztuki

Odbiorca sztuki pełni specyficzną rolę w systemie relacji jakimi posługuje się rynek sztuki. Czy odbiorca sztuki jest jedynie klientem kupującym obrazy na aukcjach malarstwa, nabywcą? Jest także nabywcą, lecz to nie jedyna rola jaką odgrywa znajdując się w machinie rynku. Natomiast przyjrzyjmy się bliżej stosunkom jakie wytwarzają się na linii artysta-odbiorca i jakie funkcje w odbiorze sztuki odgrywa ten drugi.

W ogólnym przekonaniu rola odbiorcy sztuki sprowadza się do „wysłuchania monologu twórcy i ewentualnego wykorzystania tego pozytywnego i cennego doświadczenia jako narzędzia „wzbogacenia”, „uduchowienia”, „uświadomienia”, „uwrażliwienia” siebie, „duchowego przeżywania” bądź okazji do „rozerwania się” lub „relaksu”. Odbiorca sztuki zobowiązuje się także do zrozumienia dzieła przez co staje się pełnoprawnym podmiotem do bycia „człowiekiem kulturalnym”. To z kolei wyznacza szczebel społecznego szacunku, gdyż jak zauważa Pierre Bourdieu, sztuka była zajęciem klas uprzywilejowanych, dysponujących wysokim poziomem kapitału kulturowego. W relacji łączącej artystę i odbiorcę pośredniczą tzw. profesjonalni widzowie, czyli kuratorzy, krytycy, teoretycy. To oni zazwyczaj określają wartość dzieła i wskazują na jego interpretacje. Takie działania prowadzą do tego, że odbiorca pozostaje uprzedmiotowiony, a jego wnętrze zostaje ubogacone na sposób kreowany przez twórcę.

Oczywiście odbiorca sztuki może podchodzić do tej relacji czysto biznesowo i postrzegać nabywanie na aukcjach dzieła sztuki jako art funds - formę lokowania pieniędzy, inwestycję. Tego typu nabywca korzysta z narzędzi doradczych, które docelowo mają dopełnić istniejącą już kolekcję. Oczywiście typ kolekcjonera, profesjonalisty, który dokładnie zna wybrane zagadnienia może kierować się innymi pobudkami niż tylko ekonomiczne. Tutaj można wyróżnić także m.in. czynniki estetyczne, miłość i pasja do sztuki, nobilitacja społeczna przez co wyłania się obraz odbiorcy, który kieruje się wewnętrzną potrzebą. Natomiast świadomie łączy potrzeby estetyczne z posiadaną wiedzą. Istnieje także publiczność, u której wiedza i kategorie estetyczne nie są priorytetem. Tutaj odbiór dzieła odbywa się w sposób intuicyjny i naturalny bez głębszej refleksji, jedynie kierując się warstwą wizualna i traktując dzieło w formacie czysto dekoracyjnym.

Opisane powyżej sytuacje przedstawiają odbiorcę w roli konsumenta, który sztukę traktuje jako źródło przyjemności, zaś udział w aukcjach sztuki jako pewną rozrywkę. Tutaj podstawowym kryterium wyboru jest nowość i nadzwyczajność, co resztę środków sprowadza do roli czysto instrumentalnej. Odbiorca staje się także narzędziem konstruującym dzieło, przez co zaczyna być jego elementem. Dzieje się to wtedy kiedy dzieło przestaje być obiektem, a staje się sytuacją. Co może także sugerować, że odbiorca to też w pewnym sensie uczestnik. W tych okolicznościach uczestnik interpretując dzieło, rozmawiając o nim sprawia, że staje się ono uspołecznione. Odbiorcy sztuki nie są jedynie publicznością kierującą się pobudkami czysto ekonomicznymi, natomiast tworzą inkluzyjną sieć społeczną zależną od siebie, do której może należeć każdy.