Eliza ORZESZKOWA - Patryotyzm i kosmopolityzm. Studyum społeczne

Eliza ORZESZKOWA - Patryotyzm i kosmopolityzm. Studyum społeczne
Eliza ORZESZKOWA - Patryotyzm i kosmopolityzm. Studyum społeczne, Wilno 1880/Wyd. E. Orzeszkowej i S-ki/s. 231, podpis i piecz. własnośc. z epoki na s. tyt./ppł. z epoki, złoc. napisy na grzb., przetarcia brzegów okł., 22 cm.
Fragment tekstu: "Panująca, w położeniach podobnych, niezmierna przewaga namiętności nad refleksją i osłabiające umysł nieustanne wpatrywanie się w jeden punkt wyłączny, z pominięciem wszystkich innych punktów umysłowego i etycznego horyzontu, wprawia społeczeństwo w stan rozjątrzenia i krótkowidztwa takiego, iż tych, którzy odradzają mu nienawiść, posądza ono i oskarża o nienawidzenie, co najmniej, o lekceważenie praw jego i dążeń. Tu więc, jak wszędzie, kędy panują przyczyny wyższego rzędu, indywidualne usiłowania zdziałać mogą niewiele, poprawy zaś w zwichniętym ustosunkowaniu wewnętrznych władz społeczeństwa oczekiwać można tylko od zniesienia samych że owych przyczyn. Z tego samego źródła pochodzi też najpospoliciej i samouwielbienie narodowe, ów fałszywy też, a niezmiernie zgubny kierunek patriotyzmu; pochodzi on ze źródła tego przez to panujące w naturze prawo oddziaływania, które w upokorzonym wznieca niezmierną żądzę wywyższenia się, a doświadczającego złej doli popycha do składania światu przeróżnych dowodów, że zasługuje na dolę lepszą. Zresztą, widok cierpień i upokorzeń potęguje, w indywiduach pewnych, współczucie do stopnia tak wysokiego, że przenoszących je widzieć już one nie mogą inaczej, jak w aureoli świętości, na piedestałach bohaterstwa, w obłokach apoteozy. Potężne to współczucie rodzi niekiedy natchnienia twórcze, płody których dopomagają z kolei wzrostowi samouwielbienia; kieruje też ono piórem historyków i zmusza je niejako do malowania obrazów, w których światła skupiają się na plan pierwszy, a cienie nikną w niedojrzalnych prawie głębiach perspektywy".