GODLEWSKI, STEFAN, Wywłaszczenie przymusowe w Dumie i głos opinji w sprawie ...

GODLEWSKI, STEFAN, Wywłaszczenie przymusowe w Dumie i głos opinji w sprawie agrarnej. Referat, odczytany na Zjeździe agrarnym w Warszawie w dniu 27 listopada 1906 roku, uzupełniony przemówieniami dodatkowemi i objaśnieniem wstępnem referenta, wyd. nakładem autora, Warszawa 1907, druk. L. Straszewicz; drukowana wersja referatu wygłoszonego przez Stefana Godlewskiego (1853-1929) w dniu 27 XI 1906 r., w trakcie tzw. zjazdu agrarnego (27-29 XI), poszerzona o objaśnienia i przemówienia dodatkowe wygłaszane przez S. Godlewskiego w kolejnych dniach zjazdu; na okładce ekslibris: Tomaßewice / P. Ostromęckiego (Piotr Ostromęcki –przedstawiciel rodziny Ostromęckich, do której w latach 1905-1945 należał murowany, neoklasycystyczny pałac we wsi Tomaszowice w obecnym województwie lubelskim); 42 str., st. sł., uszkodzenia narożników, okładka miękka, podniszczona, z odręcznymi dopiskami oraz nieaktualną pieczęcią własnościową Piotra Ostromęckiego, w górze tłoczony herb, grzbiet uszkodzony; format 8o;
Prezentowane przemówienia wygłoszono w okresie trwania w Rosji i na ziemiach polskich (znajdujących się pod rosyjskim panowaniem) rewolucji 1905-1907. Konsekwencją strajków i demonstracji jakie się wówczas odbywały było zwołanie pierwszego parlamentu rosyjskiego: Dumy Państwowej, która zebrała się w IV 1906 r. W jej ramach reprezentanci Polaków z Królestwa Polskiego utworzyli Koło Polskie. W I Dumie dyskutowana była m.in. kwestia agrarna. Wysuwano projekty wywłaszczenia większej własności ziemskiej na rzecz chłopów. Tym propozycjom nie przeciwstawiło się aktywnie Koło Polskie. Z tego stanu rzeczy niezadowolone było polskie ziemiaństwo i konserwatywni politycy (zorganizowani w Stronnictwo Polityki Realnej) oraz publicyści skupieni w redakcji czasopisma Słowo. Z inicjatywy tych grup został zorganizowany Zjazd w Sprawie Agrarnej (znany też jako Zjazd Rolny). Obradował on w sali Stowarzyszenia Techników 27-29 XI 1906 r., z udziałem ponad 400 osób z Królestwa i Kresów. W trakcie zjazdu głównymi referentami byli Władysław hr. Potocki (referat: Pogląd ogólny na stosunki i potrzeby agrarne), Adam hr. Krasiński (O wywłaszczeniu ze stanowiska prawnego, etycznego i kulturalnego) i Stefan Godlewski. Ten ostatni w pierwszej z siedmiu konkluzji kończących jego referat jasno wyraził pogląd uczestników zjazdu: Własność ziemska jest nienaruszalna. Sposobem wyjątku od tej zasady wywłaszczenie przymusowe może być stosowane jedynie w celach użyteczności publicznej w drodze przepisanej przez prawo cywilne (cytat pochodzi z str. 33 broszury). Na zjeździe wystąpił Roman Dmowski, który starał się przekonywać ziemian do słuszności przyjętej przez Koło Polskie taktyki niełączenia kwestii agrarnych w odniesieniu do Królestwa Kongresowego. Godlewski odnosił się do wystąpienia lidera obozu narodowo-demokratycznego w pierwszym z przemówień dodatkowych. Zjazd ostatecznie przyjął rezolucję potępiającą i odrzucająca niekorzystne dla ziemian projekty reform własnościowych, a opowiedział się za parcelacją prawidłową (czyli zakładającą kontrolę ziemian nad zmianami własnościowymi i gwarantującą im pełną odpłatność).