Ostatnio oglądane
Zaloguj się aby zobaczyć listę pozycji
Ulubione
Zaloguj się aby zobaczyć listę pozycji
Grafika w sztuce polega na artystycznym opracowaniu rysunków: wycięciu, wytrawieniu na różnych materiałach, jak: deska, metal, kamień, tworzywa sztuczne itp., z których następnie po pokryciu ich farbą drukarską wykonuje się odbitki na papierze. Tak uzyskane odbitki - oryginały nazywamy rycinami graficznymi.
Rola grafiki w dziejach sztuki jest znacząca, dzieła graficzne dzięki możliwości wielokrotnego odbijania rozchodzą się w dużej ilości egzemplarzy i przeznaczone są dla wielu odbiorców.
Rytowanie rysunków lub znaków pisarskich na desce drzeworytniczej było znane już w starożytnych Chinach. Znane są również drzeworyty koptyjskie, z których wyryte ornamenty roślinno-zwierzęce odbijano na tkaninach. W Europie w okresie średniowiecza mieszczące się w książkach iluminacje, wykonywane początkowo farbą i pędzlem, zastąpiono odbitkami drzeworytniczymi. Najstarszy europejski drzeworyt zaopatrzony w datę, znaleziony w klasztorze Buxhein w Austrii, pochodzi z 1423 roku i przedstawia św. Krzysztofa. Przed wynalezieniem czcionki drukarskiej całe stronice (ilustracje oraz tekst) wycinano na deskach, a następnie po odbiciu łączono arkusze w całość. Książki te nazwano ksylograficznymi. Tym sposobem drukowano książki do ok. 1475 r. Przykładem może tu być Ars moriendi (sztuka umierania) z XV w. W XV wieku w okresie rozwoju miedziorytu wynaleziono tzw. sposób groszkowy należący do technik miedziorytniczych wypukłych. Początkowo drzeworyty kolorowano ręcznie, dopiero z początkiem XVI w., do każdego koloru stosowano oddzielną deskę drzeworytniczą. W tym okresie rozwijał się również drzeworyt światłocieniowy, do którego wykonania używano dwóch desek. Za pomocą jednej odbijano sam rysunek, druga zaś służyła do odbijania barwnego tonu rysunku, a kolorowy papier wprowadzał jeszcze dodatkowo trzeci kolor. Drzeworyt jako technika reprodukcyjna w ciągu XV i XVI w. W dużej mierze ustępuje miejsca miedziorytowi. Powodem tej zmiany była potrzeba dokładnego i precyzyjnego oddania rysunku w atlasach z widokami miast, w kronikach ilustrowanych, w zielnikach itp., co było możliwe w wypadku miedziorytu. Drzeworyt zaczyna się odradzać dopiero pod koniec XVIII w. W okresie tym zaszły zmiany w technice jego wykonywania. Rysownik angielski Tomasz Bewick zastosował po raz pierwszy deskę bukszpanową ciętą w poprzek pnia. Technikę tę nazwano drzeworytem sztorcowym. Przy wycinaniu posługiwano się rylcami o przekroju trójkątnym. Dzięki temu można było we wszystkich kierunkach wycinać nawet najdelikatniejsze kreski, dające szeroką gamę odcieni. Nowa metoda została szybko rozpowszechniona i przez cały XIX w. Była najczęściej stosowaną techniką graficzną. Drzeworyt drukowano wraz z tekstem z jednego układu drukarskiego, gdyż mógł posiadać tę samą wysokość co czcionka drukarska; spowodowało to jego przewagę nad miedziorytem. Zarówno w wypadku ilustracji książkowych, jak i coraz częściej pojawiających się ilustracji w czasopismach rozwija się drzeworyt tonowy i faksymilowy. W drzeworycie tonowym realistycznie wydobywano modelunek obrazu kreskami tonującymi od świateł do czerni. Charakter kreski drzeworytu faksymilowego odbiega od charakteru kreski ciętej rylcem – naśladuje rysunek wykonany inną techniką: pędzlem, piórem, kredą, węglem itp. Znane są drzeworyty fotoksylograficzne i techniczne. Na deskach pokrytych emulsją światłoczułą kopiowano stykowo (bezpośrednio) negatywy fotograficzne. Powstały półtonowy obraz opracowywano rylcami ręcznie i przy użyciu maszyny rytowniczej.
Technika wykonywania drzeworytu: na wypolerowaną deskę przenosi się rysunek z oryginału za pomocą kalki albo maluje się bezpośrednio na desce tuszem lub temperą. Następnie nożykiem, dłutem lub rylcem wycina się miejsca niezarysowane. Pozostawione wypukłe kreski i płaszczyzny stanowią rysunek. Na deskę nakłada się farbę drukarską za pomocą wałka z masy drukarskiej. Odbicie na papierze powstaje przez pocieranie odwrotnej strony papieru kostką introligatorską lub ręczną prasą. Odbitka z tak przygotowanej formy drukującej nazywa się drzeworytem.
Drzeworyt chiński i japoński posiada nieco odmienny warsztat twórczy i techniczny. Technika wycinania rysunku na desce drzeworytniczej utrzymuje się w Chinach prawie niezmieniona od kilkunastu wieków. Na desce wzdłużnej wycina się rysunek nożami, a większe płaszczyzny wybiera dłutami. Specjalnymi tamponami kokosowymi i pędzlami nakłada się odpowiednio farbę na deskę. Farby te w postaci płytek rozpuszcza się w napełnionych wodą miseczkach, z dodatkiem gumy arabskiej jako spoiwa. Czerń uzyskuje się przez ucieranie laseczki tuszu chińskiego na talerzyku. Odbijanie odbywa się na papierze czerpanym, produkowanym specjalnie do drzeworytów, przy użyciu tamponu, którym pociera się odwrotną stronę papieru. W zależności od chłonności papieru podczas odbijania farba rozlewa się na nim mniej lub więcej, tak że odbitka przypomina często akwarelę lub gwasz. Znane są tego rodzaju drzeworyty wielobarwne, odbijane z wielu desek, znakomitego grafika Czi-Paiszi.
Linoleum stanowi dla artysty grafika bardzo dogodny materiał rytowniczy. Jest ono łatwe do obróbki, odporne na uszkodzenia, a podczas drukowania pod naciskiem tłoka twardnieje. Dzięki jednolitej masie materiału rycie nożykami i dłutami może odbywać się jednakowo we wszystkich kierunkach. Najodpowiedniejszym materiałem do celów graficznych jest linoleum o grubości od 3 do 5 mm, jednobarwne, naklejone na deskę. Linoryt może być użyty jako klisza do druku wraz ze składem czcionkowym.
Technika gipsorytu polega na ograniczeniu natłuszczonej szyby ramką drewnianą na zamierzoną wielkość i grubość płytki gipsowej. Rozrobiony gips wylewa się na szybę na wysokość równą z brzegami ramki. Po wyschnięciu wyrównuje się płytkę gipsową ściernym papierem i spryskuje się ją przy użyciu rozpylacza roztworem żelatyny w wodzie lub też roztworem szelaku w spirytusie, aby gips się nie ścierał i nie był nadmiernie kruchy podczas rytowania rylcami. Odbijanie gipsorytu odbywa się podobnie jak w wypadku drzeworytu. Innym sposobem przygotowania formy gipsowej do druku jest rozlanie cienkiej warstwy roztopionego wosku na powierzchnię płytki szklanej. Następnie rysunek opracowuje się dłutami lub iglicami tak, aby narzędzia wybierały wosk aż do powierzchni szyby. Po ukończeniu pracy podobnie jak poprzednio rozlewa się gips, który wypełnia dokładnie wyryte w wosku kreski. Po zakrzepnięciu płytki gipsowej odrywa się ją od wosku i otrzymuje się relief z rysunkiem wypukłym. Po wzmocnieniu formy gipsowej roztworem szelaku można już wykonywać odbitki ręcznie, nakładając farbę wałkiem i odbijając przy użyciu kostki introligatorskiej. Ponieważ opracowywanie rysunku negatywnego odbywa się w wosku, można więc użyć nazwy technika woskorytu, chociaż odbitka powstaje z odlewu gipsowego.
W XV w. Złotnicy rytowali różne postacie alegoryczne i ornamenty na małych blaszkach. Powstałe zagłębienia wypełniano czarną masą metalową. Technikę tę nazwano niello. Były to próby prac rytowniczych, które przyczyniły się do rozwoju techniki druku z form wklęsłych. Za wynalazcę niektóre źródła podają Tomassa Finiguerra. Najstarszy znany nam datowany miedzioryt pochodzi z 1446 r. i przedstawia biczowanie Chrystusa. Do największych mistrzów miedziorytu we Włoszech należy Andrzej Mantegna, a w Niemczech – Marcin Schongauer, Albrecht Dürer i inni. Sztych reprodukcyjny odtwarzający jakiś inny oryginał zastosował po raz pierwszy sławny Marcantonio Raimondi. Współpracował on z Rafelem, odtwarzając w miedziorycie jego dzieła. Za pierwszego polskiego rytownika uważa się Wita Stwosza; zachowało się kilkanaście jego miedziorytów o tematyce religijnej.
Miedzioryt powstaje przez rytowanie rylcami na wypolerowanych blachach miedzianych, w późniejszych czasach cynkowych. W wycięte kreski wciera się farbę drukarską tamponami, następnie pod naciskiem walca w prasie miedziorytniczej farba z wklęsłości przechodzi na papier.
Technika zwana mezzotintą została wynaleziona przez Ludwika von Siegena. Jednak dopiero pod koniec XVIII w. Osiągnęła szczyt rozwoju w Anglii i w Niemczech. Polega ona na posiekaniu płyty miedzianej odpowiednim narzędziem tzw. chwiejakiem i na opracowaniu rysunku przez polerowanie odpowiednich partii powierzchni chropowatej płyty stalowym gładzikiem. Powstałe w procesie siekania wiórki zatrzymują wtartą farbę drukarską i dają na odbitce najciemniejsze tony rysunku. Polerowane zaś fragmenty rysunku pozwalają na wydobycie najsubtelniejszych szczegółów, poprzez przejście od aksamitnej czerni do najwyższych świateł. Mezzotinta rozwijała się we Francji, a następnie w Anglii, gdzie stała się w XVIII w. Niemal narodową techniką graficzną. We Francji odbija się kolorowe mezzotinty z wielu płyt, w Anglii z jednej, którą się koloruje przez wcieranie farby małymi tamponikami. Do wielkich mistrzów mezzotinty barwnej możemy zaliczyć Johna Rafaela Smitha.
Pierwsza akwaforta, której autorem jest Graf, pochodzi z roku 1513. Początkowo stosowano przy tej technice różnego rodzaju mieszanki wytwarzające kwas działający trawiąco na metal. Zastosowanie później kwasu azotowego, lekkość i swoboda opracowywania rysunku przy użyciu różnego rodzaju igieł odsłaniających płytę miedzianą pokrytą werniksem akwafortowym oraz miękkość i malarskość linii i kreski trawionej – przyczyniły się do rozwoju tej pięknej techniki graficznej. Do najznakomitszych dzieł graficznych należą akwaforty Rembrandta. W Belgii i Rosji w połowie XIX w. Powstały Towarzystwa Akwaforcistów. Spośród polskich grafików uprawiających akwafortę należałoby wymienić A. Chodowieckiego, T. Norblina, M. Płońskiego. Dzisiaj akwaforta jest przez wielu grafików chętnie uprawiana, najczęściej w połączeniu z innymi technikami druku wklęsłego, takimi jak akwatinta i odprysk.
Wynalezienie tej techniki przypisuje się Dietrichowi Meyerowi z Zurychu ok. 1600 roku. Rozwinęła się ona jednak dopiero pod koniec XVIII w. Na płycie metalowej pokrytej miękkim werniksem kładzie się cienką szkicówkę lub papier groszkowany, na którym rysuje się ołówkiem. Faktura papieru zostaje wgnieciona w warstwę cienkiego werniksu. Zdejmując go, odrywa się cząsteczki werniksu z płyty, odsłaniając w tych miejscach metal. Następnie płytka podlega trawieniu, dając z kolei na odbitce efekt rysunku ołówkowego lub kredkowego.
Imao Keinen (1845-1924), Ptaki i biały kwiat, Osaka, 1892
Watanabe Seitei (1851-1918), Góra Fuji, Tokio, 1891
Imao Keinen (1845-1924), Błękitny ptak i pająk, Osaka, 1892
Imao Keinen (1845-1924), Bażanty, Osaka, 1892
W połowie XVIII w. w Anglii i we Francji zaczęto stosować tzw. trawienie płaszczyznowe. Francuzi przypisują wynalazek tej techniki J.B. Le Prince’owi. Płytkę miedzianą pokrywa się warstwą pyłu z kalafonii lub asfaltu syryjskiego, który następnie topi się przez podgrzanie i utwierdza na płycie. Przez kolejne zakrywanie płaszczyzn rysunku lakierem kwasoodpornym, a następnie kolejne trawienie uzyskuje się na powierzchni płytki fragmenty rysunku z siatką płytkich i głębokich punktów, które w odbitce dają przejścia od półtonów do głębokich czerni. W Anglii w XIX w. rozpowszechniły się różne odmiany akwatinty gładzonej, opracowywanej tak jak przy mezzotincie. W akwatincie łącznie z akwafortą wykonał liczne cykle graficzne Goya.
Stosowanie dla celów zdobniczych wklęsłego rytu w kamieniach półszlachetnych, w metalu było znane już przed naszą erą. W grafice artystycznej intaglio oznacza jedną z podstawowych technik graficznych – druk wgłębny w metalu, na którym rysunek jest wyryty lub wytrawiony. Graficy podają często powyższą nazwę na swoich odbitkach.
Karol Klić w 1879 r. Wynalazł fotochemiczną metodę druku wklęsłego; płytę miedzianą wypolerowaną pokrywa się delikatnym pyłem asfaltowym i topi się podobnie jak przy akwatincie. Obraz uzyskany fotograficznie na papierze pigmentowym przenosi się na tę płytę, następnie trawi się rysunek. Pył asfaltowy rozkłada rysunek na półtony. Heliograwiura nadaje się do reprodukowania wszelkiego rodzaju prac malarskich i graficznych. Odbitki wielobarwne powstają z jednej płyty.
Karol Klić zastąpił w kilkanaście lat później od daty wynalazku heliograwiury pył asfaltowy rastrem na tafli szklanej, który kopiuje się na papierze pigmentowym, na którym z kolei kopiuje się diapozytyw fotograficzny sporządzany z oryginału. Kopia pigmentowa zostaje przeniesiona na walec miedziany i przemyta odpowiednio wodą. Powstały relief rysunku na żelatynie pigmentowej poddany jest trawieniu. Na powierzchni walca powstają przez wytrawienie wgłębne punkty o kształcie kwadracików, z których jedne są płytsze, drugie głębsze, zależnie od tonu reprodukowanego obrazu. Wgłębne punkty odgrywają rolę naczyniek zatrzymujących płynną farbę drukarską. Podczas drukowania forma drukująca zanurzona jest w kałamarzu z płynną farbą drukarską, którą usuwa się następnie z powierzchni walca przylegającym do niej nożem sprężynowym, pozostawiając ją tylko we wspomnianych wklęsłych naczyńkach. Rotograwiura ma szerokie zastosowanie przy druku czasopism ilustrowanych, albumów, plakatów, reprodukcji prac artystycznych itp.
Technikę druku płaskiego wynalazł w 1798 roku Alojzy Senefelder. Senefelder zastąpił płyty metalowe wypolerowaną płytą kamienną, to jest łupkiem wapiennym o strukturze zbitej i jednolitej. Na wyszlifowanej płaszczyźnie kamienia wykonuje się odpowiednimi materiałami zatłuszczającymi rysunki za pomocą piórka i pędzla. Kamień po wykonaniu rysunku trawi się rozcieńczonym kwasem azotowym z dodatkiem płynnej gumy arabskiej. Pod wpływem trawienia powierzchnia niezarysowanego kamienia litograficznego utrzymuje wodę, odpychając tłuste farby litograficzne. Niewytrawiony węglan wapniowy pokryty tuszem przyjmuje łatwo farbę litograficzną. Technika litograficzna dzieli się na kilka metod, zależnie od sposobu wykonywania rysunku: rysunek tuszowy, kredowy, lawowany, tamponowany, odwrócony i wielobarwny. Na kamieniu litograficznym można również wykonywać rysunki wgłębne, ryte i trawione. Obecnie w przemyśle graficznym kamień litograficzny został zastąpiony przez blachy cynkowe. Niemniej kamień litograficzny pozostaje materiałem niezastąpionym w technikach artystycznych.
W wypadku tej techniki formę drukarską stanowi żelatyna chromowa, którą jest powleczona szyba szklana. Na żelatynie chromowej naświetlonej przez półtonowy negatyw tworzy się po wywołaniu rodzaj płaskorzeźby. Światłodruk jest jednym z najprecyzyjniejszych i najbogatszych sposobów drukowania, wiernie oddaje wszelkiego rodzaju rysunki ołówkowe, piórkowe, węglowe, fotografie, obrazy olejne itp. Światłodruk przy dużych obecnie nakładach i dużej szybkości druku nie może być powszechnie stosowany. Wynalazcą tej techniki był J. Albert w 1867 roku.
Jest to tak zwany druk szablonowy. Formą drukującą jest siatka jedwabna, perlonowa tkanina, delikatna gaza lub siatka druciana napięta na drewnianej ramie. Rysunek na siatce opracowuje się tuszem i kredkami litograficznymi lub przykleja się szablony, czy stosuje się kopiowanie pozytywów fotograficznych na rozprowadzonej emulsji światłoczułej. Miejsca nienaświetlone siatki wypłukują się w wodzie i przez nie przechodzi farba drukarska. Druk odbywa się przy użyciu rakla gumowego przeciskającego farbę drukarską na drugą stronę siatki na podłożony papier lub inne materiały jak: celuloid, płótno, szkło i inne.
21/02/2021