XXXI Aukcja Antykwariatu Wu-eL Gdańsk schyłku Rzeczpospolitej w dokumentach miejskich

Oferowany zbiór uchwał gdańskiej rady miejskiej pochodzi z lat 1726-1785. Pogłębiający się w tym okresie ogólny kryzys Rzeczpospolitej nie pozostawał bez wpływu na losy miasta, począwszy od skutecznego rosyjskiego oblężenia w 1734 r., a skończywszy na regularnej „wojnie hybrydowej”, jaką Gdańskowi oraz Rzeczpospolitej wypowiedziały w latach 60. XVIII wieku Prusy.

Zaczęło się od wywołania w Rzeczpospolitej poważnego kryzysu monetarnego, którego najbardziej znanym epizodem był zalew tzw. „efraimek” – monet o obniżonej zawartości kruszcu, które Prusacy wybijali dzięki zdobyciu saskich stempli menniczych w czasie wojny siedmioletniej. Także w mennicach w Królewcu, Szczecinie i Wrocławiu regularnie bito posrebrzane fałszywe monety Augusta III. Pierwsze symptomy kryzysu monetarnego widzimy już w uchwale gdańskiej rady miejskiej z 1752 r. Z roku na rok kryzys rozwijał się coraz bardziej – uchwała z 1763 r. informuje nas, że w obiegu gospodarczym miasta występuje już znaczna ilość popsutej waluty. Po trzech latach kryzys szalał już w pełni – w 1766 r. mieliśmy do czynienia z procederem oszustw przy odważaniu monet, wycofywaniu z obiegu i tezauryzacji dobrej na własną rękę oraz skokowego wzrostu kursu obcych walut, który musiano zamrozić. Wymienione uchwały znajdują się w dziale „Numizmatyka – literatura i dokumenty”.

Po elekcji Stanisława Augusta Poniatowskiego, a szczególnie po I rozbiorze Prusacy przestali się ograniczać do sabotażu waluty i przeszli do bezpośrednich działań siłowych, chociaż oczywiście bez formalnego wypowiedzenia wojny. Dowodem tego było na przykład ustanowienie uzbrojonej komory celnej w Kwidzynie czy regularna blokada, jakiej Prusacy poddali Gdańsk na przełomie lat 1783/1784. Gdańska rada miejska reagowała na tę przemoc zakazem wywozu prochu strzelniczego oraz innych materiałów wojskowych z miasta  (uchwała z 1766 r.) czy czasowego wstrzymania ruchu promowego na Motławie (uchwała z 1785 r.).

Na uwagę zasługuje również wyjątkowy druk masoński związany z gdańską lożą „Zu den drei Bleiwagen” (Pod Trzema Poziomnicami), która powstała w 1751 r. jako córka berlińskiej loży „Zu den drei Weltkugeln” (Pod Trzema Globusami).

Brak miejsca, by zagłębić się we wszystkie aspekty tych niezwykle ciekawych dokumentów, które odsłaniają mniej znany obraz epoki z perspektywy historycznoprawnej. Mamy i wyimki z kroniki kryminalnej (morderstwo w Orunii w 1735 r.), i regulacje dotyczące kontroli jakości sprowadzanego wosku czy klepek na beczki. Nie brakuje także uchwały podtrzymującej prastary zakaz osiedlania się w mieście Żydów (1745 r.). Mieszczanie gdańscy, i to zarówno patrycjat, jak i członkowie reprezentującego miejskie pospólstwo „tzw. Trzeciego Ordynku”, byli w tej kwestii wyjątkowo solidarni i strzegli swych interesów handlowych bardzo zazdrośnie. Przez całe wieki starozakonni mieli wolny wstęp do miasta jedynie na Jarmark św. Dominika, co po drugim rozbiorze zmienili dopiero Prusacy.