Monety rosyjskie – ciekawe i kommemoratywne emisje

W historii mennictwa rosyjskiego istnieje szereg ciekawych emisji o charakterze pamiątkowym. Od zawsze przyciągają one wzrok kolekcjonerów i ich zainteresowanie. Zwłaszcza, że wiele z nich przedstawia nieistniejące już obiekty.

Historia pamiątkowych emisji rosyjskich zaczyna się wraz z rokiem 1832 gdy wybito 5 rubli w złocie na pamiątkę rozpoczęcia bicia monet ze złota z kopalni Republiki Ałtaju. Moneta ta od zwykłych pięciorublówek różniła się dodatkowym napisem na rewersie. Wybita w niewielkim nakładzie do dziś dnia stanowi poszukiwaną ciekawostkę. Tak narodziły się emisje pamiątkowe, z których wybrane omówimy poniżej.

 Ruble pomnikowe – stare monety rosyjskie

Ruble pomnikowe czyli emisje kommemoratywne bite z okazji odsłonięcia różnych pomników to chyba najbardziej rozpoznawalna grupa monet okolicznościowych bitych przez Imperium Rosyjskie.

Pierwszą z takich emisji był rubel wybity w 1834 roku. Moneta ta upamiętniała odsłonięcie pomnika ku pamięci cara Aleksandra I. Emisja w nakładzie zaledwie 15.000 egzemplarzy była rozdawana żołnierzom, którzy uczestniczyli w paradzie z okazji odsłonięcia pomnika. Awers przedstawia głowę cara Aleksandra I zwróconą w prawo z inicjałami medaliera H. GUBE F. u podstawy szyi, w otoku widnieje legenda: АЛЕКСАНДРЪ ПЕРВЫЙ-Б.М.ИМПЕРАТОРЪ ВСЕРОС. Na rewersie przedstawiano widok pomnika Aleksandra pod nim oznaczenie nominału 1. РУБЛЬ, w otoku zaś umieszczono legendę АЛЕКСАНДРУ|ПЕРВОМУ-БЛАГОДАРНАЯ| РОССIЯ 1834. Pomnik ten znany jako Kolumna Aleksandrowska stoi do dziś mimo burzliwych dziejów Rosji.

Drugą emisją pomnikową były ruble i 1,5-rublówki z 1839 roku. Wybito je na pamiątkę odsłonięcia kolumny-pomnika bitwy pod Borodino 1812. Na awersie przedstawiono głowę Aleksandra I – zwycięskiego wodza, pod nią miecz opleciony liśćmi lauru, nad głową zaś wszechwidzące oko. U podstawy szyi ponownie widnieje sygnatura medaliera H. GUBE F. Odpowiedzialnego za wygląd emisji. W otoku widnieje legenda АЛЕКСАНДРЪ ПЕРВЫЙ-Б.М.ИМПЕРАТОРЪ ВСЕРОС.. Na rewersie przedstawiono widok pomnika Bitwy pod Borodino pod nim oznaczenie nominału, zaś w otoku legenda БОРОДИНО 26 АВГУС. 1812 Г. ОТКРЫТЪ 26 АВГУС. 1839 Г..  Podobnie jak kolumna Aleksandrowska, pomnik Bitwy przetrwał do dziś.

Kolejną spośród emisji pomnikowych jest rubel Aleksandra II z 1859 roku. Upamiętnia on odsłonięcie pomnika Mikołaja I. Co ciekawe pomnik ten był to pierwszy na świecie pomnik konny, gdzie całość ciężaru figury spoczywała na tylnych nogach konia i to przy niebagatelnej masie całości figury – 21 ton. Na awersie przedstawiono głowę upamiętnionego cara Mikołaja I w lewo, w otoku umieszczono legendę НИКОЛАЙ I ИМПЕРАТОРЪ И САМОДЕРЖЕЦЪ ВСЕРОССIИС. Rewers przedstawia pomnik konny Mikołaja I, pod nim widnieje oznaczenie nominału: РУБЛЬ, w otoku zaś legenda: ИЮНЯ 25 ДНЯ 1859 ГОДА НИКОЛАЙ I ИМПЕРАТОРЪ И САМОДЕРЖЕЦЪ ВСЕРОССIИС.. Pomnik Mikołajewski również przetrwał zawieruchę dziejową i do dziś można go podziwiać.

Na kolejną emisję pomnikową trzeba było czekać niemal 40 lat. Był nią rubel pamiątkowy z 1898 roku wybity z okazji odsłonięcia pomnika Aleksandra II. Budowli zapoczątkowanej jeszcze przez Aleksandra III, jednak nieukończonej przed jego śmiercią przez co emisja pamiątkowa z tą konstrukcją przypadła jego synowi. Co interesujące, w odróżnieniu od emisji Aleksandra II, na awersie widnieją informacje o narodzinach i śmierci upamiętnionego. Moneta wybita w nakładzie zaledwie 5.000 egzemplarzy, co sprawia, że wraz z drugim rublem pomnikowym wyemitowanym przez Mikołaja jest to rubel pamiątkowy o najniższym nakładzie i chyba najbardziej poszukiwanym. Na awersie widnieje głowa Aleksandra II w lewo, w otoku legenda: РОДИЛСЯ 17 АПРЕЛЯ 1818 ГОДА СКОНЧАЛСЯ I МАРТА 1881 ГОДА АЛЕКСАНДРЪ II ИМПЕРАТОРЪ И САМОДЕРЖЕЦЪ ВСЕРОССIЙСКIЙ; Rewers przedstawia widok pomnika Aleksandra II, pod nim widnieje oznaczenie nominału РУБЛЬ., w otoku zaś legenda ИМПЕРАТОРОМЪ АЛЕКСАНДРОМЪ III ИМПЕРАТОРОМЪ НИКОЛАЕМЪ II/ЗАЛОЖЕНЪ В 1893 ГОДУ ОТКРЫТЪ В 1898 ГОДУ ВЪ КРЕМЛЕ МОСКОВСКОМЪ. Pomnik Aleksandra II był konstrukcją tak monumentalną, że pomimo obalenia samego pomnika w 1918 roku, całość konstrukcji była rozbierana przez 10 lat!

Następny i zarazem ostatni rubel pomnikowy został wyemitowany w roku 1912 z okazji odsłonięcia pomnika Cara Aleksandra III. Moneta ta, podobnie jak poprzedni rubel pomnikowy, została wyemitowana w nakładzie 5.000 egzemplarzy. Rubel przedstawia na awersie głowę Aleksandra III zwróconą w lewo, w otoku widnieje legenda: РОДИЛСЯ 26 ФЕВРАЛЯ 1845 ГОДА ВЪ БОЗЕ ПОЧИЛЪ 20 ОКТ. 1894 ГОДА АЛЕКСАНДРЪ III ИМПЕРАТОРЪ И САМОДЕРЖЕЦЪ ВСЕРОССIЙСКIЙ. Rewers przedstawia widok pomnika Aleksandra III, zaś pod nim oznaczenie nominału РУБЛЬ., w otoku widnieje legenda: СООРУЖЕНЪ ЛЮБОВЬЮ НАРОДА ВЪ МОСКВЕ ИМПЕРАТОРОМЪ НИКОЛАЕМЪ II ОТКРЫТЪ ВЪ 1912 Г.. Pomnik Aleksandra III budowano przez 12 lat. Niestety nie przetrwał do dziś, został rozebrany w 1918 roku po 6 latach istnienia.

Ruble koronacyjne - stare rosyjskie monety carskie

Drugą z kategorii rubli kommemoratywnych, które miały szanse stać się swoistą serią, gdyby nie upadek caratu były ruble koronacyjne.

Pierwszą tego typu emisją był rubel wybity z okazji koronacji Aleksandra III w 1883 roku. Awers przedstawia głowę Aleksandra w prawo, w otoku i pod nią napis Б.М. АЛЕКСАНДРЪ III ИМПЕРАТОРЪ И САМОДЕРЖ. ВСЕРОСС./КОРОНОВАН ВЪ МОСКВE 1883. Na rewersie w wieńcu laurowo-dębowym umieszczono regalia carskie. Moneta ta była pierwszą tego typu, gdzie wcześniej z okazji koronacji carów wydawano pamiątkowe żetony.

Drugim i zarazem ostatnim tego typu rublem była emisja z 1896 roku wydana z okazji koronacji cara Mikołaja II. Z uwagi na to, że rozdawano ją uczestnikom, przeważnie spotyka się ją w stanach nieobiegowych. Awers przedstawia głowę Cara w lewo, w otoku widnieje legenda: Б.М.НИКОЛАЙ II ИМПЕРАТОРЪ И САМОДЕРЖЕЦЪ ВСЕРОСС * КОРОНОВАНЪ в МОСКВЕ 1896 Г. *; Rewers to ponownie atrybuty koronacyjne Carów  w wieńcu laurowo-dębowym.

Monety okolicznościowe - monety pamiątkowe carów wszechrusi

Oprócz wspomnianych powyżej emisji w okresie Imperium Rosyjskiego wydawano również inne monety okazjonalne.

Jedną z najciekawszych tego typu emisji były ruble z 1841 roku wybity z okazji ślubu następcy tronu Aleksandra II z księżniczką Hessen-Darmstadt Marią Aleksandrowną. Awers przedstawia głowy Aleksandra II i Marii Aleksandrowny przedstawionej w wieńcu zaślubinowym, zwrócone w lewo, niżej widnieje sygnatura wytwórcy РЕЗАЛѢ ГУБЕ, w otoku zaś legenda:
В.К. МАРИЯ АЛЕКСАНДРОВНА В.К. АЛЕКСАНДРЪ НИКОЛАЕВИЧЬ; Rewers z kolei przedstawia ukoronowany kartusz z wiązanymi inicjałami młodej pary, po bokach kartusza umiejscowieni zostali Amor i Psyche, w lewym polu widać oznaczenie mennicy С.П.Б., pod kartuszem z kolei inicjały mincmistrza Н-Г, w odcinku napis 16 АПРѢЛЯ/1841 Г. Jest to jedyna emisja tego typu zarazem jedyna o tego typu szacie ikonograficznej w historii rosyjskiego mennictwa.

Kolejnym z rubli pamiątkowych jest rubel wybity z okazji 100-lecia Wojny Ojczyźnianej 1812 roku zwany potocznie „rublem Borodino” od miejsca największej bitwy tej wojny. Moneta została wybita w nakładzie 26.000 egzemplarzy. Awers przedstawia orła Imperium Rosyjskiego na tle globu ukoronowanego koroną carską ze wstęgami orderowymi, dookoła herby sześciu krajów Imperium przedzielone oznaczeniem nominału РУБЛЬ; w otoku widnieje legenda:
АЛЕКСАНДРЪ I БОЖIЕЮ МИЛОСТIЮ ИМПЕРАТОРЪ И САМОДЕРЖЕЦЪ ВСЕРОССIЙСКIЙ; Rewers to napis w 7 wierszach: 1812/СЛАВНЫЙ ГОДЪ/СЕЙ МИНУЛЪ,/НО НЕ ПРОЙДУТЪ/СОДЕЯННЫЕ ВЪ/НЕМЪ ПОДВИГИ/1912. Moneta ta stanowi wspaniały przejaw propagandy rosyjskiej szczycącej się wiktorią, która zapewniła jej na szereg lat czołowe miejsce w Europie, „wybawiając” ją spod rządów napoleońskich. Mimo relatywnie wysokiego, jak na emisję pamiątkową, nakładu, ruble Borodino należą do rzadkich i poszukiwanych przez kolekcjonerów pozycji.

Kolejnym z rubli pamiątkowych o których nie można zapomnieć jest ostatni rubel kommemoratywny wyemitowany przez Imperium. Wykonana w 1914 roku, pierwotnie jako emisja pamiątkowa z okazji przyjęcia do służby nowego pancernika o nazwie przypominającej bitwę morską 1714 roku, uważaną powszechnie do dziś za pierwszą poważną wiktorię rosyjskiej floty. Przyjęcie do służby pancernika miało stanowić ogromne święto, jednak z uwagi na wybuch I Wojny Światowej jednostka została przyjęta do służby bez większych obchodów (sama jednostka służyła we flocie Rosyjskiej, a następnie radzieckiej aż do lat 50-tych otrzymując miano Rewolucji Październikowej, co dodatkowo stanowiło wyróżnienie dla jednostki). Mimo to, z uwagi na wybicie już monet przygotowanych na wielkie święto 200-lecia wielkiej wiktorii floty imperialnej pod półwyspem Hanko, ruble pamiątkowe zostały wypuszczone do obiegu w nakładzie 30.000 egzemplarzy. Następnie, w roku 1916 na zamówienie Wielkiego Księcia Siergieja Michajłowicza wykonano w mennicy dobicie monety w nakładzie 300 egzemplarzy - 50 dla Księcia, 85 dla sztabu floty i 165 dla dworu carskiego. Sam projekt monety, za który odpowiedzialny był znakomity medalier Piotr Stadnickij, wyraźnie wyróżnia się na tle innych pamiątkowych emisji mikołajewskich. Awers przedstawia orła Imperium stylizowanego na herb z okresu Piotra I, trzymającego w szponach i dziobach cztery karty z falami symbolizujące cztery morza do których dostęp miała Rosja (Białego, Bałtyckiego, Czarnego i Oceanu Spokojnego), niżej widnieje napis:
МОНЕТА РУБЛЬ. Rewers to z kolei wizerunek popiersia Piotra I antykizowanego, w zbroi i wieńcu laurowym, skierowanego w prawo, dookoła w otoku zewnętrznym widnieje napis ГАНГУТЪ/27 IЮЛЯ-1714 – 1914. Emisja ta poprzez swą ikonografię wyjątkowo mocno podkreślała mocarstwowy charakter Imperium.

Powyższe zestawienie nie wyczerpuje oczywiście tematu rubli kommemoratywnych oraz ciekawych rosyjskich emisji. Kolekcjonerzy tematu widzą tu brak złotych monet imperiałowych, czy jakże popularnego rubla z okazji 300-lecia panowania w Rosji dynastii Romanowów. Mamy jednak nadzieję, że przedstawione powyżej informacje zaciekawią kolekcjonerów zarówno monet rosyjskich jak i innych.