Literatura dla monet okresu Polski Królewskiej

Monety okresu Polski Królewskiej są dziś najchętniej i najczęściej zbieraną kategorią monet polskich. Wynika to głównie z faktu ich dostępności na rynku aukcyjnym oraz szerokość samego zagadnienia. Do okresu Polski Królewskiej klasycznie zwykło się zaliczać monety bite za czasów panowania Zygmunta I Starego, Zygmunta II Augusta, Henryka Walezego, Stefana Batorego, Zygmunta III Wazy, Władysława IV Wazy, Jana II Kazimierza, Michała Korybuta Wiśniowieckiego, Jana III Sobieskiego, Augusta II Mocnego, Augusta III Sasa oraz Stanisława Augusta Poniatowskiego. Mamy więc do dyspozycji niemal 300 lat polskiego mennictwa, szereg nominałów – słowem tysiące monet do zebrania!

Również z tego powodu kolekcjonerzy mają do dyspozycji dla każdego z tych okresów różną literaturę. Z uwagi na szerokość tematu historycznie, skupimy się tu tylko na pozycjach katalogowych, pomijając opracowania bardziej historyczne, jak choćby Zbigniewa Żabińskiego Systemy pieniężne na ziemiach polskich.

Zygmunt I Stary

W przypadku literatury do monet tego władcy kolekcjonerzy mają wręcz nadmiar możliwości. Skorowidz Pieniędzy polskich i z Polską związanych E. Kopickiego – pozycja corpusowa, w której znajdziemy znane roczniki i nominały, oraz niektóre główne odmiany. Katalog Monet Polskich tom I z monetami ostatnich Jagiellonów autorstwa J. Kurpiewskiego to pozycja dokładniejsza od poprzednika. Zawiera bowiem szereg odmian i wariantów napisowych. Kolejną pozycją, niestety jedynie na mennictwo litewskie tego władcy, jest katalog monet litewskich autorstwa E. Ivanauskasa z 2012 roku. Pozycja o ogromnej dokładności, zdecydowanie godna polecenia. Następnymi pozycjami dotyczacymi wycinków tego mennictwa są Lithuanian Halfgroats autorstwa Huletski’ego, Bagdonas’a oraz Corpus Nummorum Gedanensis J. Dutkowskiego. Obie te pozycje z uwagi na swą specjalizację są również godne uwagi dla nawet najbardziej zaawansowanych kolekcjonerów.

Popularne

Zygmunt III Waza, DONATYWA 10-dukatowa Gdańsk 1614 - Samuel AMMON

105 970 EUR

Jan II Kazimierz, Talar Gdańsk 1649 GR - RZADKI, zawinięte ogony - PIĘKNY

5 952 EUR

Wolne Miasto Gdańsk, 25 guldenów 1930

2 381 EUR

Russia Rouble 1890 АГ (R) NGC MS 62

2 000 EUR

Zygmunt II August

W przypadku monet Zygmunta II Augusta i jego mennictwa sytuacja jest w zasadzie tożsama z mennictwem Zygmunta I Starego. Jedyną zmianą jest wykreślenie pozycji Lithuanian Halfgroats i zastąpienie jej książką Mennictwo Zygmunta Augusta autorstwa E. Ivanauskasa. Jest to zaktualizowana w tym zakresie wersja dwutomowego dzieła z 2012 roku z poprawionymi stopniami rzadkości i dodanym szeregiem odmian i wariantów.

Henryk Walezy

Jeśli z kolei chodzi o mennictwo pierwszego króla elekcyjnego to tu nie jest tak kolorowo. Z uwagi na fakt, że Henryk Walezy nie bił monet w Polsce, jego mennictwo jest co do zasady pomijane. Jedynie w korpusowym Skorowidzu Kopickiego znaleźć możemy poszczególne nominały bite przez tego władcę z tytulaturą króla Polski, jednak już bez podziału choćby na mennice. Sytuację ratuje francuski katalog Jean’a Duplessy, jednakże w Polsce pozycja ta jest trudno dostępna.

Stefan Batory

Dużo lepiej, niż w przypadku literatury do mennictwa Walezjusza, jest w przypadku katalogów dotyczących mennictwa Stefana Batorego. Kolekcjonerzy mają tu do wyboru ponownie Skorowidz Kopickiego, kolejny tom Katalogu Monet Polskich J. Kurpiewskiego, czy 2 tom Ivnauskasa (w przypadku mennictwa litewskiego). Jednakże do tej listy dochodzi cały szereg pozycji w postaci artykułów ale i dwa ważne katalogi: Katalog Trojaków Polskich T. Igera i Monety Stefana Batorego J. Parchimowicza.

Ponadto w przypadku mennictwa miejskiego kolekcjonerzy mają do dyspozycji Corpus Nummorum Gedanensis J. Dutkowskiego.

Zygmunt III Waza

Z uwagi na swą popularność mennictwo Zygmunta III Wazy doczekało się chyba największej ilości pozycji katalogowych. Oprócz wzmiankowanych już w tym tekście Skorowidzu Kopickiego, drugiego tomu katalogu monet litewskich Ivanauskasa, czy katalogu Trojaków Polskich Igera kolekcjonerzy mają do dyspozycji jeszcze liczne pozycje. Do najważniejszych z nich należą Monety Zygmunta III autorstwa E. Kopickiego, tom Katalogu Monet Polskich poświęcony jedynie mennictwu pierwszego z Wazów na tronie polskim autorstwa Kamińskiego i Kurpiewskiego, katalog ortów autorstwa I. Shatalina, katalogi talarów Zygmunta III Wazy autorstwa Dostycha, Corpus Nummorum Gedanensis, Corpus Nummorum Civitatis Thorunensis, Mennica Łobżenicka T. Opozdy, Mennictwo Wschowskie R. Kozłowskiego.

Władysław IV Waza

Mennictwo Władysława IV Wazy nie należy do nazbyt obfitych. Nie znaczy to jednak, że literatura do niego zawiera się w jednym małym dziele. W Złocie Dynastii Wazów autorstwa J. Dutkowskiego znajdziemy dokładną klasyfikację i opisy dukatów i wielodukatów tego władcy, w katalogu Dostycha znajdziemy talary koronne, z kolei w Skorowidzu Kopickiego oraz w Katalogu Monet Polskich Kamińskiego i Kurpiewskiego znajdziemy całość mennictwa. Do tego dochodzi jeszcze artykuł B. Jachimczyka w Biuletynie Numizmatycznym dotyczący klasyfikacji kopiejek moskiewskich Władysława IV.

Jan II Kazimierz

Monety ostatniego Wazy na tronie polskim to, podobnie jak pierwszego z nich (Zygmunta) jedne z najchętniej zbieranych monet Polski Królewskiej. Zaowocowało to wieloma katalogami zarówno na wycinki mennictwa, jak i jego całość. I tak do najważniejszych pozycji całościowych należą klasycznie Skorowidz Kopickiego oraz Katalog Monet Polskich Kamińskiego i Kurpiewskiego. Ponadto mennictwo litewskie tego władcy jest świetnie opracowane w drugim tomie katalogu Ivanauskasa z 2012 roku, trojaki w Katalogu Igera, a szóstaki lwowskie w publikacjach Szłapińskiego i Biełopolskiego wydawanych w ramach Lwowskich Zapisków Numizmatycznych. Na swoją monografię wciąż czekają szóstaki jako takie. Doskonale jest też opracowana najpodlejsza moneta tego władcy – szelągi miedziane, skatalogowane przez C. Wolskiego. Z kolei wielbiciele złotówek (tymfów) mają do dyspozycji dość dobre dzieło Szłapińskiego i Biełopolskiego, talary możemy znaleźć w katalogach Dostycha, a monety złote w wielotomowym wydawnictwie J. Dutkowskiego. W najbliższych planach wydawniczych jest też katalog ortów tego władcy autorstwa I. Shatalina.

Michał Korybut Wiśniowiecki

Mennictwo tego władcy nie należy do nazbyt ciekawych i obfitych. Przez to jego opracowanie znajdziemy we wzmiankowanych już tutaj dziełach – Skorowidzu Kopickiego, Katalogu Monet Polskich Kamińskiego i Kurpiewskiego, Corpus Nummorum Gedanensis oraz Corpus Nummorum Civitatis Thorunensis. Wynika to z faktu, że ze względu na swe niewielkie rozmiary produkcja mennicza tego władcy ogranicza się do zaledwie kilku roczników i kilku nominałów, głównie jednolitych szelągów miejskich.

Jan III Sobieski

Choć mennictwo Lwa Lechistanu również nie jest obfite w różnorodne nominały, to literatura do niego jest już dużo bogatsza. Do dyspozycji czekają na nas Skorowidz Kopickiego, Katalog Monet Polskich Kamińskiego i Kurpiewskiego, katalog ortów tego władcy autorstwa I Shatalina, Corpus Nummorum Gednanesis oraz Katalog Trojaków Polskich Igera. Najsłabiej opracowaną kategorią monet tego władcy są szóstaki. Sytuacja ta jednak zmienia się dzięki aukcjom, na których z roku na rok przybywa coraz dokładniejszych opracowań tego nominału w ramach sprzedaży zwartych zespołów.

August II Mocny

Mennictwo tego jednego z ostatnich polskich władców nie pozostawiło po sobie zbyt wiele dla polskich numizmatyków. Wynika to z tego, że w zasadzie całe mennictwo tego króla było mennictwem stricte saskim. Przez to numizmatycy mają do wyboru głównie publikacje niemieckojęzyczne, w tym zwłaszcza korpusowe wydawnictwo Kahnt’a. Spośród polskich katalogów mennictwo Augusta II jest poruszone w Skorowidzu Kopickiego oraz Katalogu Monet Polskich w tomie autorstwa Żukowskiego i Kamińskiego.

August III Sas

Mennictwo drugiego z Wettynów na tronie Polski należy już do dużo ciekawszego. Pojawiają się w nim liczne monety na stopę polską, a także wraca mennictwo miejskie, głównie Gdańska. W jego przypadku do dyspozycji kolekcjonerów obok Skorowidzu Kopickiego i Katalogu Monet Polskich Kamińskiego i Żukwoskiego pozostają Corpus Nummorum Gedanensis J. Dutkowskiego, Katalog Trojaków Polskich T. Igera, katalog ortów autorstwa P. Anuszczyka, a spośród pozycji monograficzny katalog Kahnt’a.

Stanisław August Poniatowski

Monety ostatniego króla Polski to dziś temat kolekcjonerski niemal równie popularny, co mennictwo Zygmunta III Wazy. Z uwagi na to, że już w czasach panowania Stanisława Augusta numizmatyka była popularnym hobby, pierwsze katalogi poświęcone jego monetom powstawały już w XIX wieku. Dzięki temu dziś kolekcjonerzy tych monet mają szerokie spektrum katalogów do dyspozycji, a wciąż powstają nowe. Do najpopularniejszych katalogów monet ostatniego króla Polski należą Skorowidz Kopickiego, Monety bite za czasów panowania Stanisława Augusta K. Plage, Monety Stanisława Augusta autorstwa J. Parchimowicza i M. Brzezińskiego, a ostatnio również katalog groszy SAP autorstwa Ł. Gorzkowskiego. 

Powyższe zestawienia nie są rzecz jasna pełne – na przestrzeni dziesiątek lat powstało szereg publikacji dziś już w praktyce nie używanych i w większości zapomnianych. Pominięto też przy niektórych panowaniach również znane wydawnictwa, jeśli ich obecna wartość merytoryczna jest już znikoma, bądź zostały zastąpione lepszymi i częściej używanymi opracowaniami. Z tych samych powodów w zestawieniach nie zostały wymienione katalogi referencyjnych zbiorów, jak katalog kolekcji Emeryka hr. Hutten-Czapskiego.

W przypadku wyboru konkretnej literatury do danego tematu polecić można zapoznanie się najpierw choćby pobieżne z jak największą ilością katalogów. Pozwoli to na stwierdzenie, co będzie bardziej przydatne jako referencje do danego profilu kolekcji, a zależeć to będzie głównie od dokładności i przyzwyczajeń każdego kolekcjonera.

By być na bieżąco warto również śledzić publikacje w periodykach takich jak Biuletyn Numizmatyczny, czy Gdańskie Zapiski Numizmatyczne, oraz aukcje numizmatyczne, gdzie nie tylko możemy wynaleźć nieznaną nam historyczną literaturę, ale kupić niekiedy nowe, niskonakładowe wydawnictwa, czy poznać ogląd na dany nominał preferowany przez różne Domy Aukcyjne. Niekiedy bowiem, wobec braku dokładnych opracowań firmy tworzą na potrzeby swoich aukcji określone szkielety opisów danego nominału pozwalające na wyróżnienie odmian i wariantów nieopisywanych wcześniej w literaturze z różnych przyczyn.