Stare i rzadkie monety polskie II RP

Monety okresu dwudziestolecia międzywojennego to chyba najpopularniejszy obecnie temat kolekcjonerski wśród polskich numizmatyków. Składa się na to zarówno łatwy dostęp do tych monet, ich ciekawa szata graficzna, okoliczności powstania jak i ciekawość i sentyment do okresu w którym powstały. Warto więc poznać ten wycinek polskiego mennictwa.

Okres dwudziestolecia międzywojennego, a więc lata 1918-1939, gdy po ponad wieku niewoli odrodziło się niepodległe i suwerenne Państwo Polskie, to w historii naszego mennictwa okres nadzwyczaj ciekawy. W jego okresie wyemitowano szereg monet, projektowanych przez znanych artystów. Narodziły się też w tym okresie emisje pamiątkowe, które kontynuowane są do dzisiaj choćby poprzez emisje 2- i 5-złotówek okolicznościowych.

Co interesujące przepisy prawne regulowały nawet kwoty, które mogły być płacone za pomocą poszczególnych nominałów! Poniżej omówimy więc poszczególne z nominałów bitych w tym okresie.

Monety 1 grosz polski

Na początek zaczniemy od monet najniższych nominałów, a więc od groszy. Ta najbardziej zdawkowa w tym okresie moneta swój początek ma już w czasach średniowiecznego mennictwa polskiego. W okresie dwudziestolecia międzywojennego grosze wprowadzono na mocy reformy walutowej grabskiego, najpierw jako bilety zdawkowe, a następnie w formie monetarnej.

Projektantem monety groszowej był Walery Jastrzębowski znany z licznych prac, w tym projektu monety 5-złotowej wzoru z 1958 roku z wizerunkiem Rybaka ciągnącego sieci.

Jednogroszówki emitowana w latach: 1923, 1925, 1927, 1928, 1930, 1931, 1932, 1933, 1934, 1935, 1936, 1937, 1938, 1939. Co ciekawe rocznik 1923 bity w mennicy w Birmingham był bity w latach 1924-1925 z datą wsteczną.

Na awersie monety jednogroszowej widnieje orzeł w koronie, a w otoku legenda:
RZECZPOSPOLITA POLSKA oraz rok między dwoma rombami. Po bokach orła inicjały projektanta W – J, pod prawą łapą orła (poza rocznikiem 1923) widnieje herb Kościesza – znak Mennicy Państwowej w Warszawie. Z kolei na rewersie przedstawiono stylizowane liście akantu, między którymi posadowiono cyfrę 1, a niżej napis GROSZ.

Zgodnie z ustawą z 20 stycznia 1924 roku monetami brązowymi można było spłacać zobowiązania do kwoty maksymalnie 5 złotych, a od 1927 roku do kwoty 10 złotych. Moneta pozostawała w obiegu do 1950 roku do nowej reformy walutowej.

 2 grosze monety obiegowe

Monety dwugroszowe to drugi spośród najniższych nominałów monet obiegowych okresu II Rzeczypospolitej. Podobnie jak jednogroszówki swój wygląd zawdzięczają one osobie Walerego Jastrzębowskiego. Jedyną różnicą w stosunku do swych młodszych braci była zmiana rewersu na cyfrę 2 i napis GROSZE.

Podobnie jak jednogroszówki były bite w latach: 1923, 1925, 1927, 1928, 1930, 1931, 1932, 1933, 1934, 1935, 1936, 1937, 1938, 1939. Tutaj również rocznik 1923 bity w mennicy w Birmingham był bity w latach 1924-1925 z datą wsteczną.

Również tak samo, jak jednogroszówkami, dwugroszówkami można było spłacać zobowiązania do kwoty 5 a od 1927 do 10 złotych. Również tak samo pozostawały one w obiegu do roku 1950.

Monety polskie 5 groszy

Pięciogroszówki to ostatni spośród mosiężnych nominałów bilonowych monet II RP. Podobnie jak 1- i 2-groszówki wprowadzono je reformą z 11 stycznia 1924 roku. Również i one były bite według projektu Jastrzębowskiego. Wybito je w latach  1923, 1925, 1928, 1930, 1931, 1934, 1935, 1936, 1937, 1938, 1939, a więc emitowano je rzadziej niż najniższe nominały. Rocznik 1923 był wybity w Birmingham w roku 1924 z datą wsteczną.

Także ten nominał mógł być używany do spłacania zobowiązań do kwoty 5 a od 1927 roku do 10 złotych. Rocznik 1934 wybity w nakładzie 420.000 egzemplarzy jest dziś ceniony i poszukiwany, a od lat również fałszowany na szkodę kolekcjonerów.

Monety polskie 10 groszy

Ten pośredni pomiędzy mosiężnym bilonem a srebrnymi monetami złotowymi nominał wybito w niklu według projektu Jastrzębowskiego. Na awersie widnieje znany z emisji mosiężnych orzeł w otoczeniu nazwy państwa. Na rewersie z kolei mamy oznaczenie nominału 10 GROSZY w otoczeniu stylizowanego wieńca z liści dębu wraz z szypułkami i żołędziami.

Moneta ta bita była w szwajcarskiej mennicy w Le Locle z datą wsteczną 1923 w latach 1924-1925 w nakładzie łącznym 100.000.000 egzemplarzy.

Zgodnie z ustawą z 20 stycznia 1924 roku monetami poniżej wartości 50 groszy można było spłacać zobowiązania do kwoty maksymalnie 5 złotych, a od 1927 roku do 10 złotych, a więc powtarza się w tym przypadku sytuacja znana nam już z nominałów 1-5 groszy. Również tak samo jak one moneta ta pozostawała w obiegu do reformy z roku 1950.

Stare monety 20 groszy

Dwudziestogroszówki to drugi spośród niklowych nominałów bitych w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Jedyną różnicą wyglądu w stosunku do monet 10-groszowych była tu zmiana oznaczenia nominału na rewersie na 20 GROSZY.

W przeciwieństwie do monet 10-groszowych, dwudziestogroszówki bito nie tylko w Le Locle ale i w mennicach w Wiedniu i Utrechcie. Wszystkie monety wybito łącznie w nakładzie 150.000.000 egzemplarzy z datą wsteczną 1923. Dziś stanowią monetę niezwykle popularną, jednakże bardzo ciężką do zdobycia w menniczych stanach zachowania.

Był to zarazem przedostatni z niskich nominałów, którym spłacać można było zobowiązania do 5 a od 1927 roku do 10 złotych.

 50 groszy

Pięćdziesięciogroszówki to ostatni spośród groszowych nominałów. Wybito go w Le Locle, Utrechcie i Wiedniu w nakładzie 100.000.000 egzemplarzy. Podobnie jak pozostałe nominały groszowe moneta była bita według projektu Jastrzębowskiego.

Cały nakład wybito z datą wsteczną 1923. Druga emisja monet tego nominału miała miejsce w 1938 roku w Warszawie w stopie żelaznym niklowanym i wprowadzona do obiegu w początkach roku 1939.

Jest to ostatni nominał groszowy, zarazem ostatni, którym można było spłacać małe zobowiązania – z początku do kwoty 5, a od 1927 do 10 złotych.

 1 złoty

Złotówki to pierwszy z nominałów wysokich. Pierwotna emisja tego nominału wprowadzonego reformą z 11 stycznia 1924 miała miejsce w latach 1924-25, a same monety wybito w mennicach w Paryżu i Londynie. Bito je według projektu Tadeusza Breyera. Na awersie przedstawiono orła państwowego wzoru z 1919 roku z legendą RZECZPOSPOLITA POLSKA, rokiem i oznaczeniem mennicy w otoku, zaś na rewersie widnieje popiersie kobiety w chuście, przed którą widać 4 kłosy zboża, a powyżej oznaczenie nominału 1 ZŁOTY.

Złotówki pierwszego wzoru  były bite w srebrze .750 i pozostawały w obiegu do 31 grudnia 1932 roku. Zgodnie z ustawą z 20 stycznia 1924 roku monetami tego nominału można było spłacać zobowiązania do kwoty 100 złotych.

Druga emisja monet jednozłotowych miała miejsce w roku 1929. Monety wybito w niklu według projektu Mieczysława Kotarbińskiego w Mennicy Państwowej w Warszawie w nakładzie 32.000.000 egzemplarzy. Pozostawały one w obiegu do dekretu PKWN z 24 sierpnia 1944 roku.

Dwuzłotówki

Monety o nominale 2 złotych były bite w aż 4 wzorach. Pierwszy wzór był wybity według projektu Breyera w latach 1924-25 w mennicach w Londynie, Paryżu, Birmingham i Filadelfii w wielomilionowych nakładach. Pozostawał on w obiegu do 1932 roku.

Drugi wzór monet tego nominału bito w latach 1932-34 według projektu Antoniego Madeyskiego z przedstawieniem orła wzoru z 1927 roku na awersie oraz kobiety w czepcu (utożsamianej niekiedy z wyobrażeniem Polonii) w otoczeniu kłosów zboża. Monety wybito w mennicy warszawskiej. Pozostawała ona w obiegu do listopada 1939 roku.

Trzeci wzór monet dwuzłotowych wybito w latach 1934-36 według projektu Stanisława Ostrowskiego z wizerunkiem popiersia marz. Piłsudskiego na rewersie oraz nowym wzorem awersu. Wybito je w mennicy warszawskiej z srebrze próby 750. Podobnie jak drugi wzór pozostawały one w obiegu do listopada 1939 roku.

Czwarty wzór tego nominału wybito w 1936 roku z okazji rocznicy utworzenia portu w Gdyni. Monetę wybito według projektu Józefa Aumillera z wizerunkiem Żaglowca na morzu na rewersie.

Wszystkimi czterema wzorami można było spłacać jednorazowo zobowiązania do kwoty maksymalnej 100 złotych.

5 złotych

Drugi z najwyższych srebrnych nominałów był bity podobnie jak dwuzłotówki w różnych wzorach. Pierwszy z nich wyemitowany w 1925 roku z wizerunkiem siedzącej Polonii, prawą ręką wspartej na tarczy z orłem, lewą na księdze z napisem: KONSTYTUCJA, którą podaje stojący przed nią młodzieniec, ze snopem zboża i sierpem pod tarczą nigdy nie trafił do obiegu i stanowi dziś rzadką i poszukiwaną monetę.

Drugi wzór wybito w latach 1928-32 według projektu Edwarda Wittyga z wizerunkiem bogini Nike na rewersie. Wzór ten pozostał w obiegu do 1934 roku, wycofano go na mocy Rozporządzenia Prezydenta RP. Monety wybito w mennicach w Warszawie, Brukseli i Londynie.

Trzeci wzór był pięciozłotówek został wybity z okazji 100-lecia Powstania Listopadowego w 1930 roku według projektu Wojciecha Jastrzębowskiego. Pozostawała w obiegu do listopada 1939 roku.

Czwarty wzór bito w latach 1932-34 według wzoru Madeyskiego tak samo jak dwuzłotówki jego projektu. Monety wybito w mennicy warszawskiej i londyńskiej w wysokich nakładach. Pozostawały one w obiegu do listopada 1939 roku.

Piąty wzór monet tego nominału był podobnie jak w przypadku dwuzłotówek bity według projketu Ostrowskiego w latach 1934-1938. Również i ten wzór pięciozłotówek pozostawał w obiegu do listopada 1939 roku.

Przedostatni wzór był zaś ponownie monetą okolicznościową wybitą rewersem emisji Ostrowskiego z dodanym rocznikiem oraz awersem z wizerunkiem Orła strzeleckiego. Moneta wybita dla uczczenia „podjęcia walki zbrojnej o oswobodzenie Ojczyzny i wymarszu w pole dnia 6 sierpnia 1914 r. oddziałów Związków i Drużyn Strzeleckich pod wodzą Komendanta Głównego Wojska Polskiego Józefa Piłsudskiego” jak głosiło rozporządzenie wprowadzające ją do obiegu.

Ostatni zaś wzór tej monety był bity według projektu Aumillera w tym samym wyglądzie, co dwuzłotówki.

Na mocy rozporządzenia z 1927 roku monetami tego nominału można było spłacać zobowiązania do kwoty aż 500 złotych.

10 złotych

Dziesięciozłotówki to najwyższy spośród srebrnych nominałów monet obiegowych II RP. Były bite w trzech wzorach znanych z niższych nominałow - według projektu Madeyskiego w latach 1932-33, oraz według projektów Ostrowskiego w latach 1934-39 i okazjonalnego w 1934 roku. Ponadto wyemitowano 2 monety okazjonalne tego nominału – z wizerunkiem Sobieskiego z okazji rocznicy wiktorii wiedeńskiej, oraz z wizerunkiem Traugutta z okazji rocznicy Powstania Styczniowego.

Monetami srebrnymi o wartości 10 złotych można było spłacać zobowiązania do kwoty 1.000 złotych.

Stare monety złote

Ostatnimi dwiema monetami, które omówimy en bloc były 10- i 20-złotówki w złocie bite z wizerunkiem króla Bolesława Chrobrego z okazji 900-lecia pierwszej koronacji w historii państwa polskiego.

Co ciekawe obok emisji państwowej, monety te mogły być bite ze złota przyniesionego przez obywateli. Moneta ta była bita wg zwycięskiego - w drugim konkursie - projektu autorstwa Zofii Trzcińskiej-Kamińskiej – autorki projektu wykorzystanego do bicia 10 złotych z 1933 z Trauguttem. Emisja nastąpiła na podstawie rozporządzenia Ministra Skarbu z 14 czerwca 1926 roku.