Co to jest kubizm?

Kubizm to jeden z kierunków w sztukach plastycznych dotyczący przede wszystkim malarstwa i rzeźbiarstwa, który swój początek miał we Francji około 1907 roku. Jego założyciele skupiali się głównie na poszukiwaniu zupełnie nowych zasad budowy przestrzennej dzieła poprzez całkowite odrzucenie znanych dotychczas reguł perspektywy. Dodatkowo przedstawicielom kubizmu zależało na mocnym, wręcz geometrycznym uproszeniu elementów całej kompozycji, co było wyraźnie zauważalne w każdym dziele. Kubizm w języku francuskim brzmi cubisme i pochodzi od słowa cube oznaczającego kostkę. Pierwszy raz nazwy kierunku użył krytyk sztuki Louis Vauxcelles, który w ironiczny sposób porównał metodę malarską Braque’a do wspomnianej kostki. Prekursorem kubizmu był Geogres Braque współpracujący z Picassem, a istotnym wyróżnikiem tego nurtu w sztuce było tak wyraźne zerwanie z dotychczasowymi osiągnięciami, według których malarstwo miało odzwierciedlać rzeczywistość w taki sposób, aby patrząc na płótno odnosić wrażenie “żywego” obrazu. Natomiast przedstawiciele kubizmu postawili na zdefiniowaniu rzeczywistości zupełnie na nowo, przez co dana forma była wpisywana w sześcian, czyli kostkę, a następnie rozbijana na mniejsze elementy w różnym kształcie.

Kubizm w sztuce – charakterystyczne cechy

Każdy kierunek w sztuce ma swój określony styl, który go definiuje i wyróżnia na tle innych. Charakterystyczną cechą kubizmu jest przede wszystkim wąski krąg tematyczny, gdyż wśród najczęściej pojawiających się motywów można wymienić martwą naturę, portrety i pejzaże. Dodatkowo nurt ten cechuje skromna paleta barw, ograniczająca się głównie do brązów, zieleni i szarości. Na obrazach najczęściej można zauważyć przedmiot widziany z wielu stron, co nazywane jest symultanizmem, gdyż artyści wychodzili z założenia, że odbiorcy ich dzieł będą na tyle inteligentni, że złożą przedstawioną rzecz w jedną całość. Z tego względu można stwierdzić, że kubiści uważali, że malarstwo wynika z wiedzy o przedmiocie, a nie z widzenia go bezpośrednio. Efektem działań kubistów było ukazanie zwielokrotnionej przestrzeni o wyraźnej konstrukcji, dlatego nie można zaliczyć ich dzieł do w pełni abstrakcyjnych.

Najważniejsze etapy kubizmu – poznaj ewolucję kierunku

Kubizm przeszedł pewnego rodzaju ewolucję, przez co dzieli się na kilka etapów. Wśród nich można wymienić:

• prekubizm (około 1906) – to pierwsza faza kubizmu, która nawiązywała do dokonań francuskiego malarza Paula Cézanne’a. Artysta po licznych obserwacjach doszedł do wniosku, że każdy kształt spotykany w realnym świecie sprowadza się do trzech podstawowych brył, wśród których można wymienić kulę, stożek i walec. W ten sposób zapanowała pewnego rodzaju moda na tworzenie uproszczonych i geometryzowanych form, które można było oglądać z wielu stron, patrząc na jeden obraz. W prekubizmie, w którym przodował Braque i Picasso, skupiano się na stłumionych i stonowanych barwach – dominował w nich brąz, szarość i zieleń oraz brak światłocieni. W etapie tym również odeszło się od tradycyjnej perspektywy zbieżnej i naturalnej budowy ludzkiego ciała, a w zamian pojawiła się bryłowatość i martwa natura w krajobrazie.
• kubizm analityczny (1907-1912) – to, co odróżnia ten etap kubizmu od pozostałych to przede wszystkim monochromatyczna paleta barw w ciemniejszej tonacji oraz widoczne na płótnach sztywne i mocno geometryczne formy. Obiekty są najczęściej rozbite na fragmenty, co daje wyraźną dekompozycję formy, jednak całość cechuje delikatność i zawiłość. Przedmioty i postacie były ukazywane jakby w formie rozpadu, z każdej strony jednocześnie. Malowanie w tym etapie było dedykowane dla umysłu odbiorcy, a nie oka, dlatego dla przykładu artysta malujący krzesło na płótnie, pomimo że przedstawia wyłącznie jego profil, był pewien, że osoba patrząca na obraz doskonale wie jak wygląda cała konstrukcja mebla. Zatem kubizm analityczny odwoływał się do intelektu widza.
• kubizm hermetyczny (1912/1913) – analizując ten etap, można stwierdzić, że w jego przypadku malarstwo kubistyczne zbliżyło się do abstrakcji ze względu na wyraźną deformację przedmiotów. Artyści, w tym głównie Picasso i Braque, wspólnie poszukiwali sposobów na obrazowanie przedmiotów i portretów ludzi bez fizycznego malowania szczegółów, a jednocześnie nadających dziełom pewną treść i konkretny przekaz. Ciekawostką jest fakt, że w kubizmie hermetycznym zastosowano gazety, fragmenty tapet czy biletów i półprzezroczyste plamy barwne przenikające się nawzajem, przez co kontur stał się ledwo widoczny, co zapoczątkowało kolejny etap, czyli kubizm syntetyczny. Na obrazach można było zauważyć monochromatyczne kolory, które obracały się głównie wokół brązu.
• kubizm syntetyczny (1913-1914) – w ostatnim z etapów kubizmu można było nadal zauważyć uproszczone przedmioty i obrazy pozbawione światłocienia, jednak dochodziło do ich ponownego scalenia, a także stawiano na znacznie śmielszy kolor, Płaskie przedmioty były umieszczane jeden za drugim, tworząc kolejne plany na obrazie. Kubistyczne kolaże powstawały z doklejania do obrazów, podobnie jak w kubizmie hermetycznym, gazet, biletów, napisów czy imitacji faktur drewna w różnej postaci.

Kubizm – najpopularniejsi przedstawiciele tego kierunku

Do najpopularniejszych przedstawicieli kubizmu należeli:

• Juan Gris (1887-1927) – hiszpański malarz i jeden z przedstawicieli kubizmu, który jednocześnie był rysownikiem. Malarstwem zainteresował się w 1910 roku i w pierwszej kolejności uległ wpływom kubizmu analitycznego, a potem również syntetycznego. Jego dzieła przedstawiały głównie martwą naturę malowaną w stonowanych kolorach, przez co z obrazów emanował spokój.
• Fernand Léger (1881-1955) – francuski malarz, blisko związany z kubizmem, który był również rzeźbiarzem, grafikiem i reżyserem filmowym. Jego dziełą przedstawiały najczęściej abstrakcyjną lub półabstrakcyjną postać człowieka, która ograniczała się do prostego kształtu.
• Francis Picabia (1879-1953) – francuski malarz, rysownik, poeta, grafik i ilustrator, na którego od 1909 roku zaczęli wywierać wpływ kubiści, przez co jasne i pastelowe barwy zaczął zmieniać na kanciaste figury.
• Louis Marcoussis (1878-1941) – jeden z czołowych przedstawicieli kubizmu pochodzenia żydowskiego, który urodził się w Warszawie i studiował na krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. W 1912 roku zaprzyjaźnił się z Pablem Picassem, a jego kubistyczne dzieła wyróżniały się zgeometryzowaną strukturą akcentującą płaszczyyznę płótna i stłumioną gamę kolorów, która zawężona była głównie do czerni, brązów i szarości. W okresie 1919-1929 wprowadził nowe tworzywo, którym było szkło, a jego kubistyczna forma obrazowania uległa zmianie w latach 1920-1924, przez co uprościł znacznie swoje kompozycje i stawiał głównie na starannie wykonane faktury i perfekcyjny rysunek.
• Jean Metzinger (1883-1956) – francuski malarz, który od 1908 roku angażował się w ruch kubistyczny, a z biegiem czasu skłaniał się ku realizmowi, jednak nadal zachowując elementy techniki kubistycznej.
• Albert Gleizes (1881-1953) – francuski malarz i jeden ze współtwórców opracowania Du Cubisme oraz współorganizator wielu wystaw promujących prace kubistów. Gleizes początkowo słynął z zamaszystego stylu widocznego na płótnie w formie przenikających się plam. Po 1918 roku kierował się w stronę malarstwa religijnego.
• Pablo Picasso (1881-1973) – malarz, grafik i poeta hiszpańskiego pochodzenia i jeden z wiodących twórców kubizmu. Bardzo utalentowany artysta, który już od najmłodszych lat pokazywał swoje uzdolnienia malarskie. Od 1907 roku jego twórcze eksperymenty polegające na geometrycznym uproszczeniu formy dały początek kubizmowi.
• Georges Braque (1882-1963) – francuski malarz, rzeźbiarz i grafik, który wraz z Pablem Picassem stał się głównym założycielem kubizmu. Jego prace nawiązywały do abstrakcji, gdyż starał się na płaszczyźnie płótna ukazać malowany przedmiot równocześnie ze wszystkich stron, eliminując przestrzeń dookoła.

Kubizm — przykłady dzieł, które warto znać

W każdym kierunku malarstwa można wyróżnić najpopularniejsze dzieła, do których w przypadku kubizmu należą:

• Pablo Picasso “Panny z Awinionu” (1907) – dzieło przedstawiające pięć nagich kobiet. Dwie z nich umieszczone w centralnej części obrazu przyjmują pozycję stojącą. Wszystkie patrzą w kierunku odbiorcy. Pierwsza z nich unosi obie ręce nad głową, a druga jedną dłonią podtrzymuje materiał zasłaniający jej nogi. Obydwie postacie są wyraźniej doświetlone i wyodrębnione z tła. Natomiast pozostałe trzy kobiety są przedstawione w sposób nierealistyczny, a główna deformacja dotyczy ich twarzy. Na obrazie tym brakuje perspektywy, gdyż zarówno postacie, jak i tło stanowi jedną całość. Dominuje łagodna dla oka kolorystyka. To kubistyczny obraz, w którym można zauważyć geometryzację kobiecych sylwetek i bryłę rozbitą na kilka pojedynczych fragmentów.
• Pablo Picasso “Guernica” (1937) – obraz kubistyczny, który jest aktem protestu wobec przemocy i jednocześnie manifestacją pacyfizmu, dzięki czemu ma wyraźny przekaz. Dzieło przedstawia zdeformowane postacie ludzkie i zwierzęce, które tworzą jedną, chaotyczną całość. Widoczne są pokawałkowane fragmenty kończyn, ciał i głów, a usta są najczęściej rozwarte w niemym krzyku. W oczach widać wyraźne przerażenie. Obraz jest pełen dynamiki i utrzymany w monochromatycznych barwach.
• Pablo Picasso “Portret Gertrudy Stein” (1906) – kubistyczny obraz przedstawiający Gertrudę Stein, amerykańską pisarkę, która zamówiła swój portret u Picassa, będącego jej przyjacielem. Jego stworzenie wymagało dłuższego czasu, jednak pisarka z malarzem widzieli się wyłącznie na kilku sesjach, podczas których artysta nie skończył swojego dzieła, przez co był zmuszony do późniejszej improwizacji. Z tego względu Gertruda nie była zachwycona tym, jak wygląda na obrazie. Można na nim zauważyć ostre rysy twarzy, przypominające męskie oraz dość surowe kolory. Mroczna mina, bez uśmiechu ukazuje niezadowolenie pisarki, a także ponury nastrój.
• Pablo Picasso “Bottle of Vieux Marc, Glass, Guitar and Newspaper” (1913) – obraz pochodzący z czasów syntetycznego kubizmu, pełen kolorów i faktur. Dzieło przedstawia gitarę, jednak nie w bezpośredni sposób. Obiekt składa się z kilku osobnych elementów o prostych, geometrycznych kształtach. Tłem płótna jest niebieski papier, na którym artysta malował koła, różne wzory i linie przy użyciu węgla drzewnego. Na wierzchu przyklejone zostały brązowe tapety z kwiatowym wzorem, pożółkłe stare gazety i arkusze kolorowego papieru. Do przedstawienia konkretnych wzorów malarz użył również atramentu.
• Georges Braque “Dom w Estaque” (1908) – obraz kubistyczny ukazujący fascynację malarza geometrią przestrzenną w postaci niskich i kanciastych budynków w piaskowym kolorze przy zastosowaniu ciekawej gry świateł. Gałęzie i liście drzew widoczne w górnych częściach obrazu mają geometryczną formę i pozostają w ścisłej harmonii z przedstawionymi niżej domami, które w centralnej części odchodzą w dal.
• Juan Gris “Portret Picassa” (1912) – obraz przedstawiający portret kubistyczny Pabla Picassa z paletą w dłoni wykonany przez jego przyjaciela, który z pozoru może wydawać się dość chaotyczny, jednak zwracając uwagę na główne cechy charakterystyczne założeń kubizmu to zdecydowanie można w nim odnaleźć harmonię. Malarz ukazał artystę w różnych płaszczyznach, które mają proste, geometryczne kształty ułożone w przemyślanej siatce przekątnych. Kompozycja portretu jest uporządkowana również z uwagi na stonowaną i chłodną kolorystykę.

Kubizm w malarstwie polskim

Kubizm był również obecny w polskim malarstwie. Wśród jego przedstawicieli można wymienić między innymi Tadeusza Makowskiego (1882-1932), który wypracował indywidualny styl metaforyczny, a najczęstszym motywem widocznym na jego obrazach były dzieci przedstawione w scenach karnawałowych, maskaradowych i wiejskiego życia, w częściowo geometryzowanej formie. Kolejnym artystom kubistycznym był Leon Chwistek (1884-1944), którego zafascynowało malarstwo renesansowe, jednak studiując w Paryżu rysunek po raz pierwszy zetknął się z twórczością kubistów i stał się przyjacielem jednego z nich – Witkacego. Natomiast Stanisław Ignacy Witkiewicz (1885-1939) studiował malarstwo na krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, a podczas wyjazdu do Paryża zaintrygowały go obrazy wczesnego kubizmu, dlatego też metody wywodzące się z tego nurtu stosował zarówno w malarstwie, jak i w literaturze. Kolejnym polskim malarzem, uznawanym za kubistów był Andrzej Pronaszko (1888-1961), który poszukiwał nowych form wyrazu, pozostając pod wpływem estetyki kubizmu. Jego malarstwo było ekspresyjne i charakteryzowało się surową formą, gdyż wśród barw dominowały szaro-brązowe tony.

Kubizm na aukcjach OneBid

Na portalu OneBid dostępne są aukcje, na których można znaleźć wiele doskonałych dzieł sztuki, w tym obrazów kubistycznych. Platforma aukcyjna umożliwia dołączenie do licytacji bez konieczności wychodzenia z domu, przy zachowaniu najwyższego poziomu bezpieczeństwa pod każdym kątem, na równo z wszelkimi transakcjami realizowanymi w stacjonarnych domach aukcyjnych. Portal jest niezwykle intuicyjny w obsłudze, co umożliwia wygodne i komfortowe przeglądanie obrazów na ekranie komputera lub smartfona. Przekonaj się o tym już dziś i weź udział w licytacji interesującego Cię dzieła!