Do początku lat 40. XX wieku w Stanach Zjednoczonych sztuka była niejednolita. Zmieniło się to jednak wraz z przybyciem do USA wielu utytułowanych europejskich artystów, którzy opuścili swoje ojczyzny w poszukiwaniu schronienia przed toczącą się II Wojną Światową. Max Ernst, Piet Mondorian, Andre Masson, Roberto Matta, Marc Chagall, Fernand Leger czy Marcel Duchamp przybyli do USA szukając spokoju, jednak wraz ze sobą wzięli także bagaż artystycznych doświadczeń. W efekcie tuż po ich przybyciu Nowy Jork stał się alternatywą sztuką Paryża, a w USA szybko ukształtował się nowy nurt w sztuce – ekspresjonizm abstrakcyjny, nazwany tak po raz pierwszy w 1946 roku przez Roberta Coatesa w czasopiśmie New Yorker. Wcześniej jednak w 1919 roku w czasopiśmie Der Sturm termin ten opisał wariant niemieckiego ekspresjonizmu, a w 1929 roku użył go Alfred Barr, amerykański historyk sztuki, opiniując prace rosyjskiego malarza Wassily’ego Kandinsky’ego. Poprzednikiem ekspresjonizmu abstrakcyjnego w sztuce był surrealizm, względem którego podstawową różnicą jest duży nacisk artystów na tworzenie dzieł w spontaniczny, dość nieprzemyślany, zautomatyzowany i podświadomy sposób. Wiele technik malowania obrazów w stylu ekspresjonizmu abstrakcyjnego pochodziło z prac Massona czy Ernsta, w tym kapanie farby na płótno, proces znany jako action painting, malarstwo gestu, wykorzystywane tak ochoczo przez najważniejszego przedstawiciela tego nurtu Jacksona Pollocka. Przez wielu krytyków i miłośników ekspresjonizm w sztuce i obrazach był traktowany jako nurt stanowiący wyraz sprzeciwu i buntu, anarchii i nihilizmu.
Ekspresjonizm abstrakcyjny w sztuce – charakterystyczne cechy
W ekspresjonizmie abstrakcyjnym stawia się na tworzenie dzieł w sposób spontaniczny, czasami nieco gwałtowny i zautomatyzowany, podświadomy, lecz także przemyślany. Każdy autor dzieł znanych nam dotychczas planował swoje prace w najmniejszych możliwych szczegółach, a sam proces jego malowania nosił znamiona długich przygotowań. Właśnie z tego względu spontaniczność bywała tylko wrażeniem. W sztuce ekspresjonizmu abstrakcyjnego mamy do czynienia z procesem duchowym czy też działaniem nieświadomego umysłu. Co ciekawe jednak, nurt ten tak naprawdę dotyczył nie konkretnego stylu, a okresu, dlatego za ekspresjonistę abstrakcyjnego można uznać zarówno Marka Rothko, malującego w stylu color field, jak i Jacksona Pollocka, który tworzył swoje dzieła, rozlewając farbę na płótno malarstwem gestu. Mimo tak drastycznej odmienności stylu, oboje artystów zalicza się do ekspresjonistów abstrakcyjnych. Wspólną i najczęściej przejawiającą się techniką malowania w latach 1940-1960 na obrazach ekspresjonizmu abstrakcyjnego był action painting, proces porównywalny w pewnym sensie do francuskiego taszyzmu. Według Harolda Rosenberga, który użył tego terminu po raz pierwszy w 1952 roku, płótno było jedynie areną do działania, które artysta powinien traktować jedynie jako nośnik. W action-painting farba jest rozlewana na płótno, rozpryskiwana lub rozmazywana. Równie popularną techniką malowania były pola kolorów, wykorzystywane w nowojorskiej szkole sztuki między innymi przez Marka Rothko czy Adolpha Gottlieba lub Joana Miro. Cechą charakterystyczną tego stylu były duże, rozłożyste pola barw i płaskie obszary, które wedle artystów tworzących swoje obrazy w stylu ekspresjonizmu abstrakcyjnego były wyrazem działań ekspresyjnych, zmysłowych.
Ekspresjonizm abstrakcyjny – najpopularniejsi przedstawiciele tego kierunku
Wielu przedstawicieli ekspresjonizmu abstrakcyjnego zapisało się na kartach historii i wywołało ogromny wpływ na dalszy rozwój sztuki. Wśród nich można wymienić:
- Jackson Pollock (1912-1956) – amerykański malarz i zarazem jeden z wielu przedstawicieli ekspresjonizmu abstrakcyjnego. Samodzielnie rozwinął i opracował swój własny styl malowania poprzez nakładanie farby na płótno w dość nietypowy sposób, rozpryskując ją na płótnie lub wylewając bezpośrednio z pojemnika. Warto wiedzieć, że Pollock był artystą odważnym, bezkompromisowym, buntowniczym, dlatego jego dzieła musiały spełnić wszystkie jego oczekiwania oraz wizje artystyczne – w przeciwnym razie były bezpowrotnie niszczone przez autora.
- Mark Rothko (1903-1970), a właściwie Marcus Rothkowitz – amerykański malarz i najważniejszy przedstawiciel stylu color field painting i twórca obrazów uznawanych przez krytyków za arcydzieła ekspresjonizmu abstrakcyjnego. Rothko starał się w obrazie składającym się wyłącznie z pojedynczych bloków kolorów zamknąć ruch, dynamizm i trójwymiarowość, manipulował światłem i kolorem, a ruch pędzla i kolorów sprawił, że namalowane kształty przez Rothko zdają się wychodzić z obrazu. Każde dzieło odczuwał jako element większej całości i zarazem jego twórczości w ciągu wielu lat. Bardzo wymagający malarz oczekiwał, aby niektóre z jego prac oceniać wyłącznie przy przygaszonym świetle pochodzącym z ciepłych lamp.
- Willem de Kooning (1904-1997) – amerykański malarz pochodzenia holenderskiego, urodzony w Rotterdamie i zarazem w kręgu wielbicieli sztuki oceniany jako najważniejszy przedstawiciel ekspresjonizmu abstrakcyjnego. Pierwsza wystawa, na którą składała się seria obrazów abstrakcyjnych, w tym “Światłość w sierpniu” bądź “Skrzynka pocztowa” w nowojorskiej galerii Charlesa Egana zrobiła ogromne wrażenie i robi aż do tej pory. Później jego twórczość skupiała się głównie wokół kobiet, skutkiem czego w 1952 roku ukończył obraz zatytułowany jako “Kobieta I”, stanowiący zwrot w jego twórczości.
- Arshile Gorky (1904-1948) – amerykański malarz narodowości ormiańskiej, będący jednym z ważniejszych przedstawicieli ekspresjonizmu abstrakcyjnego. Zasłynął w tym nurcie między innymi obrazem “The Liver Is the Cock's Comb”, który został przez Andre Bretona oceniony jako jeden z najważniejszych obrazów wykonanych dotychczas w Ameryce.
- Adolph Gottlieb (1903-1974) – amerykański artysta stylu ekspresjonizmu abstrakcyjnego, współzałożyciel stowarzyszenia New York Painters, współtwórca manifestu twórczego wraz z Markiem Rothko, opublikowanego w czasopiśmie New York Times. Prezes Federacji Malarzy i Rzeźbiarzy Nowoczesnych, autor wielu obrazów ekspresjonizmu abstrakcyjnego, w tym cyklu “Piktogramy”.
Ekspresjonizm abstrakcyjny – dzieła, które warto znać
Każdy miłośnik sztuki z pewnością kojarzy najważniejsze dzieła typowe dla ekspresjonizmu abstrakcyjnego, do których należą między innymi obrazy takie jak:
- Jackson Pollock “Wattery Paths” (1947) – dzieło stworzone techniką malowania gestem (action painting). Jackson Pollock opracował tę technikę samodzielnie, a sam obraz powstawał na leżąco, artysta mógł dzięki temu obchodzić go z każdej strony i tworzyć na nim abstrakcyjne figury poprzez rozlewanie i rozpryskiwanie farby bezpośrednio na płótnie. Jak sam wspominał, proces ten dawał uczucie przebywania we wnętrzu obrazu. Patrząc na pojedyncze linie z bliska, łatwo zauważyć emocjonalne ruchy dłonią lub momenty zawahania się.
- Jackson Pollock “Convergence” (1952) – kolejny obraz autorstwa Jacksona Pollocka, który jednak uzyskał znaczną przewagę nad innymi dziełami tego artysty nie ze względu na technikę, a chęć wyrażenia przez niego wolności słowa. Pollock starał się w obrazie zamknąć obawy przed komunizmem zagrażającym Ameryce oraz przed wojną z Rosją. Wielu krytyków sztuki uznaje obraz jako ucieleśnienie statystycznego Amerykanina poprzez zamknięcie go w niechlujnej, lecz także głębokiej formie.
- Mark Rothko “Yellow and Gold” (1956) – obraz zachwyca swoją prostotą formy i zawiera trzy prostokąty wypełnione jednolitymi kolorami. Arcydzieło powstało wskutek delikatnego prowadzenia pędzla, prostokąty zdają się wychodzić poza obraz ukazując ich trójwymiarowość, a mimo braku ewidentnie pokazanego ruchu, to dzieło w stylu ekspresjonizmu abstrakcyjnego zdaje się lekko poruszać.
- Willem de Kooning “Villa Borghese” (1960) – obraz przedstawia odczucia artysty po odwiedzeniu Rzymu, w którym spędził 5 miesięcy w 1959 roku. Jasne kolory, w tym zieleń, żółty, biel i błękit dają widzowi szansę indywidualnego określenia pejzażu na swój własny sposób, w którym można znaleźć rośliny, drzewa, jezioro oraz niebo. Obraz jest wielowarstwowy i doceniony przez krytyków za jego wiele znaczeń i możliwości interpretacji.
- Helen Frankenthaler “Scene with Blue 6” (1961) – artystka podczas tworzenia obrazu “Scene with Blue 6” połączyła farbę i płótno w taki sposób, aby zachować w dziele uczucie ruchu, przepływu i dynamizmu. Dynamiczne linie oraz pojedyncze rozpryski dodają dziełu spontaniczności.
- Clyfford Still “1957-D-No. 1” (1957) – duże arcydzieło tego malarza zdaje się przywoływać naturalne kształty i formacje, które są obecne jedynie w najgłębszej podświadomości naszych umysłów. W obrazie wielu krytyków dopatruje się relacji pomiędzy światłem a ciemnością.
Ekspresjonizm abstrakcyjny na aukcjach OneBid
Platforma internetowa OneBid jest jedną z najpopularniejszych w Polsce i cieszy się ogromnym zainteresowaniem wśród miłośników sztuki, nie tylko z naszego kraju, ale również z całej Europy i świata. Na portalu można znaleźć wiele aukcji dotyczących wybitnych dzieł sztuki, w tym również obrazów z okresu ekspresjonizmu abstrakcyjnego, które wystawiane są przez znane domy aukcyjne i galerie. Dołączenie do licytacji jest niezwykle proste, gdyż wystarczy założyć konto i zgłosić chęć wzięcia udziału w danej aukcji. Każda transakcja jest w pełni bezpieczna, a skorzystanie z oferty platformy umożliwia nabycie pożądanych dzieł z różnych okresów bez konieczności wychodzenia z domu.
