Tajemnica pragnień w sztuce Balthusa

Balthus, czyli Baltasar Klossowski de Rola, to jedna z najbardziej tajemniczych postaci w świecie sztuki XX wieku. Jego dzieła, pełne niepokoju, subtelnej erotyki i melancholii, wyróżniają się wśród licznych nurtów artystycznych tamtego okresu. Twórca ten, urodzony w 1908 roku w Paryżu, zasłynął nie tylko ze swojego niekonwencjonalnego podejścia do sztuki, ale także z enigmatycznego stylu życia, które pozostawiło wiele białych plam na kartach jego biografii.

Balthus urodził się w Paryżu 29 lutego 1908 roku w rodzinie pruskich emigrantów. Nazywał się Balthasar Klossowski – jego przydomek „Balthus” powstał na podstawie przezwiska z dzieciństwa, pisanego na przemian jako Baltus, Baltusz, Balthusz lub Balthus. Jego ojciec, Erich Klossowski, był historykiem sztuki, który napisał znaną monografię Honoré Daumiera. Erich dorastał w mieście Ragneta w Prusach Wschodnich, obecnie części Rosji. Według Balthusa należał on do dawnej polskiej drobnej szlachty, a jego rodzina nosiła herb Rola. To w dużej mierze nieudokumentowane pochodzenie rodzinne zostało później zawłaszczone przez Balthusa, gdy zdecydował się używać nazwiska „Klossowski de Rola”. (Gdyby mieszkał w Polsce, układ nazwiska byłby Rola-Kłossowski lub Kłossowski h. Rola). Matka Balthusa, Elisabeth Dorothée Spiro Klossowska (znana jako Baladine Klossowska), była potomkinią litewskich Żydów, którzy wyemigrowali do Prus Wschodnich. Od 1930 do 1931 artysta służył w armii francuskiej w Maroku. Został wcielony do piechoty marokańskiej w Kenitrze i Fezie, gdzie pracował jako sekretarz.

Portret artysty autorstwa Olivera Marka

W 1933 przeniósł się do Paryża, podejmując pracownię przy Rue de Furstemberg. Później przeniósł się do innego studia na pobliskim Cour de Rohan. Balthus nie wykazywał zainteresowania stylami modernistycznymi, takimi jak kubizm. Jego obrazy były realistyczne, ale introwertyczne, na wzór drugiego pokolenia malarzy surrealistycznych, takich jak Salvador Dalí, którzy często używali technik realistycznych do przedstawiania motywów psychologicznych lub obrazów ze snów. Balthus często przedstawiał dojrzewające dziewczyny w pozach erotycznych oraz podglądaczy. Jednym z najbardziej znanych dzieł z jego pierwszej wystawy w Paryżu była „Lekcja gry na gitarze” (1934), która wywołała kontrowersje ze względu na sadystyczne i jednoznacznie seksualne skojarzenia. Obraz przedstawia młodą, półnagą dziewczynę wygiętą na plecach na kolanach nauczycielki, której dłonie są ułożone na dziewczynie, jakby chciała grać na niej jak na gitarze. Jego twórczość była podziwiana przez pisarzy i innych malarzy, zwłaszcza André Bretona i Pabla Picassa. W 1948 roku inny przyjaciel artysty, Albert Camus, poprosił go o zaprojektowanie scenografii i kostiumów do jego sztuki L'État de Siège.

"Gra na gitarze"

W 1937 roku Balthus poślubił Antoinette de Watteville, która pochodziła z wpływowej rodziny arystokratycznej z Berna. Poznał ją już w 1924 roku i pozowała do niektórych obrazów malarza, w tym „Cathy Dressing”. Z tego małżeństwa Balthus miał dwójkę dzieci, Stanisława (ur. 1942) i Tadeusza Kłossowskiego (ur. 1944). W 1940 roku, wraz z inwazją wojsk niemieckich na Francję, Balthus uciekł z żoną Antoinette do Sabaudii na farmę w Champrovent niedaleko Aix-les-Bains, gdzie rozpoczął pracę nad dwoma głównymi obrazami: „Krajobrazem w pobliżu Champrovent” (1942–1945) i „Pokój dzienny” (1942). W 1942 roku uciekł z okupowanej Francji do Szwajcarii, najpierw do Berna, a w 1945 do Genewy, gdzie zaprzyjaźnił się z wydawcą Albertem Skirą oraz pisarzem i członkiem francuskiego ruchu oporu André Malraux. Balthus wrócił do Francji w 1946 roku. W 1977 roku przeniósł się do Rossinière w Szwajcarii. Fakt, że miał drugą, japońską żonę, Setsuko Idetę, którą poślubił w 1967 roku i była od niego trzydzieści pięć lat młodsza, tylko potęgował otaczającą go atmosferę tajemniczości. Syn pary Fumio urodził się w 1968 roku, ale zmarł dwa lata później.

Balthus był jednym z nielicznych żyjących artystów reprezentowanych w Luwrze, kiedy jego obraz „Dzieci” (1937) trafił do prywatnej kolekcji Pabla Picassa. Styl Balthusa jest przede wszystkim klasyczny. Chociaż jego technika i kompozycje inspirowane były malarzami przedrenesansowymi, istnieją także niesamowite nawiązania do współczesnych surrealistów, takich jak de Chirico. Dzięki malowaniu postaci w czasach, gdy sztuka figuratywna była w dużej mierze ignorowana, jest powszechnie uznawany za ważnego artystę XX wieku.

Balthus zmarł 18 lutego 2001 roku w Rossinière w Szwajcarii. Na jego pogrzebie byli zarówno premierzy, jak i gwiazdy rocka. Bono, wokalista U2, zaśpiewał dla setek żałobników na pogrzebie, w tym dla prezydenta Francji, księcia Sadruddhina Agi Khana, supermodelki Elle Macpherson i Cartier-Bressona.

Zdjęcia: Wikipedia