"Śmierć Marii"

Namalowana scena rozgrywa się w pustym pomieszczeniu z łóżkiem, krzesłem i misą. Kompozycja jest rozplanowana wokół leżącej kobiety, głównego motywu obrazu. Kobieta ubrana w prostą suknię leży na ubogim, drewnianym łożu. Odważna i wyraźna czerwień sukni koresponduje z czerwoną zasłoną pod sufitem. Postać leży w pozie osoby omdlałej lub, jak wskazują na to twarze zebranych zmarłej. Za jej głową znajduje się ledwo widoczna aureola. Pod sufitem zwisa dekoracyjna, czerwona zasłona. Ciało kobiety po części zostało przykryte brązowym materiałem, którego fałdy kontrastują z fałdami czerwonej zasłony. Wokół stołu, na którym leży ciało zebrała się grupa jedenastu mężczyzn opłakujących nieżyjącą kobietę. Na pierwszym planie widzimy siedzącą kobietę, która również opłakuje zmarłą, pochylając się i chowając swoją twarz, ocierając łzy. Obok niej znajduje się duża misa.

Dzieło obrazuje śmierć Maryi. Przedstawienie śmierci Marii w średniowieczu ukazywało ją zazwyczaj na łożu, w otoczeniu Apostołów, i Chrystusa zabierającego jej duszę. Tradycja Kościoła wskazuje, że Maria zmarła, została pochowana, i dopiero później Chrystus, zabrawszy wcześniej jej duszę, zabrał i ciało, aby nie doznało zepsucia w grobie. Autorami obrazów przedstawiających ten motyw byli m.in. Andrea Mantegna, El Greco i Wit Stwosz, gdyż główną sceną Ołtarza Mariackiego, znajdującą się w środkowej szafie, jest Zaśnięcie Marii Panny. Jest to inna nazwa określająca moment śmierci Maryi oraz uroczystość Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Postać zmarłej Maryi jest często przedstawiana w otoczeniu apostołów, gdyż według tzw. Złotej Legendy w dniu śmierci Marii apostołowie rozproszeni po świecie, w cudowny sposób stanęli przy jej łożu śmierci w Jerozolimie i byli obecni przy jej pogrzebie. W ikonografii chrześcijańskiej oprócz apostołów często pojawia się postać Chrystusa, który zabiera duszę matki. Niekiedy przy łożu Bogurodzicy spotykamy też ławeczkę z dzbanem oraz pantoflami.

Obraz docelowo miał zawisnąć w jednej z kaplic kościoła Karmelitów Bosych w Rzymie. Niestety został odrzucony. Zakonnicy narzekali, że apostołowie ustawieni wokół Marii są zbyt ubogo ubrani i zbyt smutni, a czerwona kotara w górnej części obrazu wygląda, jak pochodząca z jednej z funkcjonujących w tamtym czasie podrzędnych noclegowni. Kolejnym zarzutem był sposób przedstawienia Maryi. Obraz ten powstał w czasie, gdy dogmat Wniebowzięcia Marii nie został jeszcze formalnie ogłoszony przez papieża. Wśród katolików panowało przekonanie, że Maryja przed śmiercią nie odczuwała bólu ani choroby, była zupełnie zdrowa. Dopiero Papież Jan Paweł II potwierdził, że Maryja rzeczywiście doświadczyła naturalnej śmierci przed wniebowzięciem. Kobieta na obrazie ma zamknięte oczy, szarą skórę i bose stopy. W niczym nie przypomina matki Boga. Na obrazie nie ma blasku świętości, nie ma otwierających się niebios i chórów anielskich. Maryja umarła jak reszta, dodatkowo z rozsznurowaną suknią na piersiach. Malarz zdecydował się umieścić na obrazie postać Marii Magdaleny, wskazuje na to m.in. obecna obok misa, która również stała się zarzewiem konfliktu z karmelitami. Misa z octem przygotowana do umycia ciała była sprzeczna z ideą zmartwychwstania. Po namalowaniu obrazu pojawiła się także gorsząca zakonników plotka, że do malowania postaci Maryi (istnieją także wersje, że Marii Magdaleny) pozowała prostytutka. Obraz za radą Petera Paula Rubensa został zakupiony do kolekcji Wincentego Gonzagi, księcia Mantui. W 1628 roku został pozyskany przez króla Karola I, po jego śmierci trafił do kolekcji francuskiego bankiera Everharda Jabacha. Ostatecznie w 1671 roku, za sprawą Ludwika XIV trafił do Luwru.

Do głównych motywów twórczości Caravaggia należą przedstawiane na sposób rodzajowy sceny biblijne. Charakteryzowały go takie cechy jak: zdecydowana gra światłocienia (luminizm), śmiałe skróty perspektywiczne, intensywny koloryt (dominacja czerwieni, brązów i czerni), ukazywanie postaci na bliskim planie i mrocznym neutralnym tle, mocne efekty naturalistyczne i iluzjonistyczne, patos, ekspresja, dramatyzm. Na obrazie Śmierć Marii możemy zauważyć wszystkie te cechy. Światło padające z lewej strony oświetla twarze zebranych, koncentrując się na postaci zmarłej. Podkreśla obecność Marii poprzez uderzenie oślepiającym światłem. Artysta tworzy iluzję głębi poprzez podkreślenie szeregu jaśniejszych obszarów, jak tył szyi Marii Magdaleny na pierwszym planie. Oko odbiorcy przechodzi od twarzy Marii do rąk i głów apostołów. Poprzez zwrócenie uwagi na części ciała podkreślony został naturalizm przedstawionej sceny. Kolorystyka obrazu została utrzymana w brązach, których różne odcienie mieszają się z innymi barwami, dając ciemny, mroczny efekt, co widać na dalszym planie lub cieplejszy i jaśniejszy na planie pierwszym. Dominantą kolorystyczną jest czerwień umieszczona głównie na sukni Maryi oraz zasłonie. W rzeczywistości bose stopy Marii na obrazie odnoszą się do jej pokory, rozsznurowana suknia i dłoń na brzuchu – do jej świętego macierzyństwa, wyciągnięte pod kątem prostym ramię przypomina jej cierpienie pod krzyżem, czerwona szata z kolei mówi o królewskiej godności. Postać, podobnie jak w prawie wszystkich założeniach renesansowych i barokowych, wygląda znacznie młodziej niż kobieta w wieku około pięćdziesięciu lat. Teatralna zasłona, w tym przypadku z krwistoczerwonego materiału, to częsty motyw w malarstwie depozycyjnym, używany dla wzmocnienia dramaturgii sceny. Interesujący jest sposób przedstawienia sceny, podobnie jak w przypadku Wskrzeszenia Łazarza nie z punktu widzenia żałobników. Caravaggio, pierwszy malarz, który odważył się ukazywać świętych w sposób brzydki i świecki chciał pokazać świętość w tym, co powszednie i pospolite. Ukazywał prawdziwe oblicze świętych, często będących jeszcze bardziej ubogimi niż inni. Caravaggio nadaje tej stonowanej scenie niezwykłą monumentalność poprzez samą obecność apostołów i Marii Magdaleny oraz intensywność ich emocji. Niektórzy z apostołów nie są w stanie patrzeć na zmarłą Maryję. Również obecni na dalszym planie są pełni emocji i smutku. Nie jest to jednak scena pełna rozpaczy i intensywnej gestykulacji, szloch pojawia się w bezimiennej, emocjonalnej ciszy. Obraz i cała twórczość malarska Caravaggia wywarła znaczący wpływ na rozwój malarstwa. Artysta podjął się pokazania ludzkiej oraz religijnej rzeczywistości i emocji, nie martwiąc się o konwencje przedstawień sacrum.

Zdjęcie: Wikipedia