Wolnoć spytać o nazwisko?

Włodzimierz Tetmajer urodził się 31 grudnia 1861 roku w Harklowej koło Nowego Targu jako syn Adolfa Tetmajera i jego pierwszej żony, Leonii z Krobickich. W latach 1875–1886 studiował w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie, następnie krótko w Wiedniu, w latach 1886–1889 w Monachium i w Académie Colarossi w Paryżu oraz w latach 1889–1895 na Oddziale Kompozycyjnym, kierowanym aż do śmierci w 1893 roku przez Jana Matejkę. Senat Rzeczypospolitej Polskiej ustanowił rok 2023 rokiem Włodzimierza Przerwy-Tetmajera. W Krakowie właśnie otwarto wystawę poświęconą artyście.

Twórczość

Jest znany przede wszystkim jako malarz motywów chłopskich i scen wiejskich w stylu młodopolskim, z fantazyjną, giętką linią i jasnymi barwami. Dojrzałe malarstwo artysty w pełni odzwierciedla znamienną dla okresu Młodej Polski fascynację rodzimym folklorem. Włodzimierz Tetmajer przedstawiał wiernie obyczaje, malownicze obrzędy i epizody z codziennego życia podkrakowskich chłopów. W ramach realistycznego nurtu artysta wypracował swój oryginalny styl, który cechowały m.in. zręczna kompozycja wielofiguralnych scen, syntetyczna plama barwna modulowana miękko i rozlewnie, mocne, jakby przerysowane kontrasty światła i cienia, dekoracyjne traktowanie płaszczyzn oraz dwutakt nasyconej czerwieni i bieli. Współpracował z Janem Styką i Wojciechem Kossakiem przy tworzeniu Panoramy Racławickiej. Malarz wykonał kilka satyrycznych rysunków, które zdobiły - wraz z pracami S. Wyspiańskiego, J. Mehofera, W. Wojtkiewicza i A. Procajłowicza krakowską kawiarnię artystyczną, "Paon" Ferdynanda Turlińskiego. Twórca polichromii w kaplicy Królowej Zofii (Św. Trójcy) w Katedrze Wawelskiej, w prezbiterium w kościele Bernardynów w Kalwarii Zebrzydowskiej, ozdobił wnętrze kościoła Wniebowzięcia NMP w Sosnowcu, drewniany kościółek w Modlnicy, kościół św. Sebastiana w Wieliczce, kaplicę kościoła św. Mikołaja w Kaliszu. Zajmował się ponadto projektowaniem witraży, ilustratorstwem, malarstwem ściennym i scenografią. Wydał także kilka utworów literackich.

Muzykanci w Bronowicach, 1891

Co wiemy o artyście?

Był przyrodnim bratem poety Kazimierza Przerwy-Tetmajera. Matka Włodzimierza zmarła po porodzie, w związku z czym ojciec artysty ożenił się ponownie z Julią z Grabowskim. Julia Przerwa-Tetmajer dbała o obu synów, ale wyraźnie faworyzowała Kazimierza. Bracia od początku byli skrajnymi przeciwieństwami. Kazimierz zawsze utrzymywał dystans w relacjach z bratem, był obojętny na jego sukcesy, a z czasem wręcz wrogi i niechętny. To Włodzimierz, z marnym skutkiem próbował utrzymywać relacje z bratem.

Artysta był aktywnym działaczem politycznym. W latach 1910-1919 Tetmajer reprezentował Polskie Stronnictwo Ludowe. Został posłem do parlamentu wiedeńskiego, a następnie opowiedział się po stronie prawicowego odłamu PSL Piast. Rozpoznawalność Włodzimierza Tetmajera jako artysty w połączeniu z jego zaangażowaniem oraz przemówieniami, które trafiały do serc Polaków, czyniło z niego dobry materiał na polityka. Artysta wierzył głęboko w to, że lud jest największą siłą i że to w nim tkwi moc do odrodzenia narodu. Najsłynniejszym politycznym aktem Włodzimierza Tetmajera była zgłoszona przez niego rezolucja uchwalona przez Koło Polskie w parlamencie wiedeńskim oraz przez tzw. „Koło Sejmowe” w Krakowie stwierdzająca, że jedynym dążeniem narodu polskiego jest odzyskanie niepodległej zjednoczonej Polski z dostępem do morza.

W 1890 ożenił się z Anną Mikołajczyk. Para poznała się na jednym z odpustów, artysta w siedemnastoletniej, ślicznej córce chłopa Jacentego Mikołajczyka zakochał się od pierwszego wejrzenia. Małżeństwo uznano za mezalians, jednakże było ono bardzo udane. Tetmajerowie osiedlili się na stałe w Bronowicach, a ich skromna posiadłość stała się popularnym Salonem artystyczno-literackim. Anna Tetmajerowa była pierwowzorem postaci Gospodyni z „Wesela” autorstwa Stanisława Wyspiańskiego. W sumie Anna urodziła dziewięcioro dzieci: Jadwigę, Juliannę, Klementynę, Marię Julię, Marię Magdalenę, Jana Kazimierza, Wandę (zmarłą tuż po urodzeniu), Tadeusza i Krystynę.

Dorobek (Rodzina artysty), 1905

Odbywające się w Bronowicach wesele poety i pisarza Lucjana Rydla z Jadwigą Mikołajczykówną (siostrą żony Tetmajera) stało się jednym z najsłynniejszych wesel w historii i bezpośrednią inspiracją dla Stanisława Wyspiańskiego do napisania dramatu „Wesele”, który był na tym weselu gościem. W dramacie, oprócz postaci symbolicznych, występuje wiele postaci autentycznych. Jedną z nich jest postać Gospodarza, dla której prototypem stał się Włodzimierz Tetmajer. Gospodarzowi ukazuje się Wernyhora, przekazując przepowiednię i polecenie, którego ten nie wykonuje i tym samym zaprzepaszcza szansę na wyzwolenie Polski. Premiera „Wesela” odbiła się szerokim echem w społeczności Krakowa. Włodzimierz Tetmajer początkowo pełen zachwytu nad sztuką Wyspiańskiego napisał niezwykle pochlebny list do autora. Zmienił swoje zdanie, oglądając spektakl na scenie krakowskiego teatru. Uświadomiony przez przyjaciół zwrócił większą uwagę na anegdotę i wziął ją do siebie. W kolejnym liście do Wyspiańskiego wyraził swoje niezadowolenie ze złośliwego i ironicznego przedstawienia własnej osoby. Na szczęście obaj Panowie nie byli pamiętliwi i ich stosunki wróciły do normy.

Senat Rzeczypospolitej Polskiej ustanowił rok 2023 rokiem Włodzimierza Przerwy-Tetmajera. Artysta został powołany przez Naczelnika Józefa Piłsudskiego do Kapituły Orderu Odrodzenia Polski. Pośmiertnie, zarządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej został odznaczony Krzyżem Niepodległości, a za zasługi w walkach o prawa Polski do Śląska – Gwiazdą Górnośląską. Wzięto pod uwagę, że Tetmajer „trwale wpisał się w dzieje polskiego życia politycznego jako pełen pasji polityk i patriota”. 

Zdjęcia: Wikipedia