Edvard Munch – życie, twórczość i sylwetka artysty
Edvard Munch urodził się 12 grudnia 1863 roku w Løten w Norwegii. Urodził się na farmie jako syn Laury Catherine Bjølstad i lekarza wojskowego Christiana Muncha. Edvard miał starszą siostrę, Johanne Sophie, i trójkę młodszego rodzeństwa: Petera Andreasa, Laurę Catherine i Inger Marie. Był spokrewniony z malarzem Jacobem Munchem i historykiem Peterem Andreasem Munchem. Rodzina przeniosła się do Christianii (obecnie Oslo) w 1864 roku, kiedy Christian Munch został mianowany oficerem medycznym w Twierdzy Akershus. Matka Edvarda zmarła na gruźlicę w 1868 roku, podobnie jak ulubiona siostra Muncha, Johanne Sophie w 1877 roku. Po śmierci matki rodzeństwo Munchów było wychowywane przez ojca i ciotkę Karen. Często chory przez większą część zimy i trzymany z dala od szkoły, Edvard rysował, żeby czymś się zająć. Uczył się u kolegów ze szkoły i ciotki. Christian Munch również uczył syna historii i literatury oraz zabawiał dzieci żywymi opowieściami o duchach i opowieściami amerykańskiego pisarza Edgara Allana Poe. Jego dzieciństwo zostało przyćmione chorobą, żałobą i lękiem przed odziedziczeniem choroby psychicznej, która występowała w rodzinie.
Edvard Munch, "Chore dziecko", 1907
W 1879 roku Munch zapisał się do technikum, aby studiować inżynierię, gdzie lubował się w fizyce, chemii i matematyce. Uczył się rysunku skalowanego i perspektywicznego, ale częste choroby nadal przerywały mu naukę. Rok później, ku rozczarowaniu ojca, Munch opuścił college zdeterminowany, by zostać malarzem. W 1881 roku Munch zapisał się do Królewskiej Szkoły Sztuki i Projektowania w Kristianii, której jednym z założycieli był jego daleki krewny Jacob Munch. Jego nauczycielami byli rzeźbiarz Julius Middelthun i malarz naturalistyczny Christian Krohg. W tym samym roku Munch zademonstrował, jak szybko pochłonął go trening postaci w akademii, wykonując swoje pierwsze portrety, w tym jeden przedstawiający ojca i pierwszy autoportret. W 1883 roku Munch wziął udział w swojej pierwszej publicznej wystawie i dzielił pracownię z innymi studentami. Jego pełnometrażowy portret Karla Jensena-Hjella, znanego artysty z miasta, spotkał się z lekceważącą reakcją krytyków. Dzięki stypendium studiował przez trzy lata (1889-1892) w Paryżu, gdzie uległ wpływom malarstwa postimpresjonistycznego. W grudniu 1889 umiera ojciec artysty, który musi zatroszczyć się o utrzymanie rodziny. Rodzinna tragedia wpędziła Edvarda Muncha w głęboką depresję. Prześladowany przez wspomnienia o zmarłych myśli nawet nad popełnieniem samobójstwa. W Berlinie nawiązał kontakt z tamtejszą cyganerią. Przyjaźnił się m.in. ze Stanisławem Przybyszewskim, jego żoną Dagny, Augustem Strindbergiem. Podczas czterech lat spędzonych w Berlinie Munch naszkicował większość pomysłów, które miały znaleźć się w jego głównym dziele, „The frieze of life”, przeznaczonym najpierw do ilustracji książkowych, ale później wyrażonym w obrazach. Sprzedawał niewiele, ale zarabiał trochę na pobieraniu opłat za wstęp do oglądania jego kontrowersyjnych obrazów. Już wtedy Munch wykazywał niechęć do rozstawania się ze swoimi obrazami, które nazywał swoimi „dziećmi”. Inne jego obrazy, w tym sceny z kasyna, przedstawiają uproszczenie formy i szczegółów, które charakteryzowały jego wczesny dojrzały styl.
Edvard Munch, "Krzyk", 1983
„Krzyk” występuje w czterech wersjach: dwóch pastelach (1893 i 1895) i dwóch obrazach (1893 i 1910). Istnieje również kilka litografii „Krzyku”. Pastel z 1895 roku został sprzedany na aukcji 2 maja 2012 roku za 119 922 500 USD. Jest to najbardziej kolorowa z wersji i wyróżnia się pochyloną w dół postawą jednej z postaci w tle. Jest to również jedyna wersja, której nie posiada żadne norweskie muzeum. Wersja z 1893 roku została skradziona z Galerii Narodowej w Oslo w 1994 roku, ale została odzyskana. Obraz z 1910 roku został skradziony w 2004 roku z Muzeum Muncha w Oslo, odzyskano go w 2006 roku z kilkoma uszkodzeniami. „Krzyk” to najsłynniejsze dzieło Muncha i jeden z najbardziej rozpoznawalnych obrazów na świecie. Był szeroko interpretowany jako reprezentujący powszechny niepokój współczesnego człowieka. Namalowany szerokimi pasami jaskrawych kolorów i bardzo uproszczonymi formami oraz wykorzystujący wysoki punkt widzenia, redukuje udręczoną postać do odzianej czaszki w ferworze emocjonalnego kryzysu. Artysta wiele lat spędził w Niemczech, Francji i Włoszech. Był związany z symbolistami i szkołą z Pont-Aven. Styl artysty charakteryzowały silny kontur, płynna secesyjna linia, zróżnicowany koloryt i ekspresja. Twórczość Muncha oddziaływała bardzo silnie na malarstwo europejskie początku XX wieku, będąc jednym z głównych źródeł ekspresjonizmu.
Artysta w 1933 roku
W latach trzydziestych i czterdziestych XX wieku naziści nazwali dzieło Muncha „sztuką zdegenerowaną” (wraz z dziełami Picassa, Klee, Matisse'a, Gauguina i wielu innych współczesnych artystów) i usunęli jego 82 prace z niemieckich muzeów. W 1940 roku Niemcy napadły na Norwegię, a rządy przejęła partia nazistowska. Munch miał 76 lat. Z prawie całą kolekcją swojej sztuki na drugim piętrze swojego domu, Munch żył w strachu przed nazistowską konfiskatą. Siedemdziesiąt jeden obrazów zabranych wcześniej przez nazistów zostało zwróconych Norwegii w drodze zakupu przez kolekcjonerów, w tym „Krzyk” i „Chore dziecko”, i po powrocie zostały ukryte przed nazistami. Artysta wiele lat walczył z alkoholizmem i zaburzeniami nerwowymi. Zmarł w swoim domu w Ekely niedaleko Oslo 23 stycznia 1944 roku. Pogrzeb artysty został specjalnie wyreżyserowany przez nazistów i miał sugerować Norwegom, że był ich sympatykiem. Miasto Oslo kupiło majątek Ekely od spadkobierców Muncha w 1946 roku, a jego dom został zburzony w maju 1960 roku.
