Dobre duchy malarstwa

Marc Chagall urodził się 7 lipca 1887 roku w ubogiej rodzinie chasydzkich Żydów w Łoźnie (obecnie Białoruś). Malarz w swojej twórczości pomimo biedy często wracał do sielankowego okresu dzieciństwa. Urodził się w małym mieście w zachodniej części Imperium Rosyjskiego, niedaleko polskiej granicy. Jego rodzina, w skład której wchodziło ośmioro innych dzieci, była pobożnymi Żydami i, podobnie jak większość z około 20 000 Żydów w Witebsku, skromna, ale nie dotknięta biedą. Ojciec artysty pracował w magazynie śledzi, a matka prowadziła sklep. Młody Chagall uczęszczał do chederu (żydowskiej szkoły podstawowej), a później do miejscowej szkoły publicznej, w której nauczano w języku rosyjskim. Po zapoznaniu się z elementami rysunku w szkole, studiował malarstwo w pracowni miejscowego realisty Jehudy Pena, a w 1907 roku wyjechał do Petersburga, gdzie studiował z przerwami przez trzy lata, pod kierunkiem scenografa Léona Baksta. Charakterystycznymi dziełami Chagalla z okresu wczesnej dojrzałości są „Umarlak” (1908), przedstawiający dachowego skrzypka (ulubiony motyw) oraz „Moja narzeczona w czarnych rękawiczkach” (1909), w których portret staje się okazją do eksperymentowania z aranżacją czerni i bieli. W 1910 roku Chagall wyjechał do Paryża, otrzymując zasiłek na utrzymanie od patrona z Petersburga. Po półtora roku spędzonym na Montparnasse przeniósł się do studia na obrzeżach miasta, w zrujnowanej osadzie dla artystów znanej jako La Ruche („Ul”). Spotkał tam awangardowych poetów Blaise'a Cendrarsa, Maxa Jacoba i Guillaume'a Apollinaire'a, a także wielu młodych malarzy, którzy mieli w przyszłości stać się sławni: ekspresjonistę Chaima Soutine'a, abstrakcyjnego kolorystę Roberta Delaunay'a i kubistów Alberta Gleizesa, Jeana Metzingera, Fernanda Légera i André Lhote’a. Pod wpływem obrazów impresjonistów, postimpresjonistów i fowistów, które oglądał w paryskich muzeach i galeriach handlowych, porzucił zwykle ponurą paletę, którą stosował w domu. Chagall upodobał sobie w swoich obrazach postacie, które obdarzone są darem latania i unoszą się beztrosko nad wiejskimi pejzażami. Cztery lata później Marc Chagall miał już pierwszą wystawę indywidualną w popularnej wówczas berlińskiej galerii „Der Sturm”. Wrócił w rodzinne strony, gdzie został komisarzem sztuk pięknych w obwodzie witebskim i założył Akademię Sztuk Pięknych w Witebsku. Pracując aktualnie w stosunkowo realistycznym stylu, Chagall malował lokalne sceny i serię studiów starców; przykładami serii są „Modlący się Żyd” (lub „Rabin Witebska”, 1914) i „Żyd w zieleni” (1914). W 1915 roku ożenił się z Bellą Rosenfeld, córką bogatego kupca witebskiego. Wśród wielu obrazów, które wykonał w tamtym czasie, znajdują się przedstawienia latających kochanków zatytułowane „Urodziny” (1915–23) oraz porywający, akrobatyczny „Podwójny portret z kieliszkiem wina” (1917). Po dwóch i pół roku intensywnej działalności, naznaczonej coraz bardziej zaciekłymi sporami estetycznymi i politycznymi z wydziałem Akademii Sztuk Pięknych, poddał się i przeniósł do Moskwy. Tam skupił się na chwilę na teatrze, realizując scenografie i kostiumy do sztuk żydowskiego pisarza Szolema Alejchema oraz malowidła ścienne dla Teatru Kamerny. W 1922 roku Chagall opuścił Rosję na stałe, udając się najpierw do Berlina, gdzie odkrył, że duża liczba obrazów, które pozostawił po sobie w 1914 roku, zniknęła. Został zmuszony opuścić Rosję z powodu tematyki jego prac, która kłóciła się z nową ideologią sowiecką. W 1923 roku, tym razem wraz z żoną i córką, ponownie zamieszkał w Paryżu. Podróżował z rodziną po Francji, wykonując rysunki krajobrazów i szeroką gamę zachwycających obrazów gwaszowych. W latach trzydziestych XX wieku jego artystyczny styl zaczął bardziej nawiązywać do impresjonizmu i ambientowego powrotu do klasycyzmu. W 1931 roku został zaproszony przez burmistrza Tel Awiwu do Palestyny z zamiarem założenia Muzeum Sztuki Żydowskiej. Po powrocie stworzył 40 gwaszowych obrazów ilustrujących Biblię rycinami. Są one teraz wystawiane w Musée National Marc Chagall we Francji. Podróżował także po Europie. W 1935 przybył do Polski, gdzie zetknął się z antysemityzmem. W 1937 roku został w końcu obywatelem francuskim przy wsparciu Jeana Paulhana. Był częstym gościem Maritain Salon i ocierał się o pisarzy Bretona, Delteila, Soupaulta, Cocteau, Reverdy'ego i Arlanda, których prace ilustrował. Kiedy wybuchła wojna, schronił się w Gordes w wolnej strefie, ale ostatecznie nie miał innego wyjścia, jak tylko opuścić okupowaną Francję w 1941 roku. W 1941 wyjechał wraz z rodziną do USA i osiedlił się w Nowym Jorku, gdzie mieszkał do 1948 roku.

"Skrzypek", 1912

Przez jakiś czas Chagall kontynuował rozwijanie tematów, którymi zajmował się już we Francji; typowymi dziełami tego okresu są „Żółte Ukrzyżowanie” (1943) oraz „Pióra i kwiaty” (1943). W 1944 roku zmarła jego żona Bella, a wspomnienia o niej, często w scenerii Witebska, stały się powracającym motywem malarskim. Pojawia się jako płacząca żona i widmowa panna młoda w „Around Her” (1945) i ponownie jako panna młoda w „The Wedding Candles” (1945) i „Nocturne” (1947). W 1945 roku Chagall zaprojektował scenografię i kostiumy do nowojorskiej produkcji baletu „Ognisty ptak” Igora Strawińskiego. Został uhonorowany dużą retrospektywną wystawą w Museum of Modern Art w Nowym Jorku w 1946 roku, a kilka miesięcy później w Art Institute of Chicago. W 1948 roku Chagall ponownie osiedlił się we Francji, najpierw na przedmieściach Paryża, a w końcu na Riwierze Francuskiej w Vence i pobliskim Saint-Paul. W latach 1953-1956, nie zapominając o rodzinnym Witebsku, stworzył serię obrazów inspirowanych miłością do Paryża. Chagall był płodny przez ostatnie 30 lat swojego życia, nadal malując na płótnie, jednocześnie realizując wiele dużych projektów publicznych w innych mediach. Pod koniec lat 50. opanował trudną sztukę witraży i zaprojektował wiele okien w międzynarodowych lokalizacjach, takich jak katedra w Metz we Francji (1958–60), synagoga Centrum Medycznego Uniwersytetu Hebrajskiego Hadassah w Jerozolimie ( 1960–61), budynku ONZ w Nowym Jorku (1964) i Art Institute of Chicago (1977). Jego witraże są często uważane za jedne z najlepszych dzieł w jego późnej karierze. Twórczość tego wybitnego artysty nie daje się przypisać do jednego konkretnego nurtu malarstwa. Motywy żydowskie stanowiły często tło dla wypowiedzi artystycznej malarza. Repertuar obrazów pomógł uczynić go jednym z najpopularniejszych głównych innowatorów XX-wiecznej szkoły paryskiej. Przedstawiał oniryczną tematykę w bogatych kolorach i płynnym, malarskim stylu, który – choć odzwierciedlał świadomość ruchów artystycznych, takich jak ekspresjonizm, kubizm, a nawet abstrakcja – pozostawał niezmiennie osobisty. Twórczości artysty, panuje zgoda co do tego, że w najlepszym wydaniu osiągnęła poziom wizualnej metafory, rzadko spotykanej w sztuce współczesnej. Marc Chagall zmarł 28 marca 1985 w Saint-Paul-de-Vence we Francji.  

"Martwa natura", 1912

Zdjęcia: Wikipedia