Malarz narodowy

23 czerwca w Muzeum Narodowym w Krakowie otworzy się wystawa poświęcona malarzowi – „Matejko. Malarz i historia”. Jak można przeczytać na stronie muzeum „Wystawa „Matejko. Malarz i historia” przybliży to fascynujące oblicze sztuki krakowskiego artysty, prezentując zarówno wspomniane obrazy wielkiego cyklu historycznego, jak i dziesiątki prac mniejszych formatem, ale doniosłych treścią (w tym pochodzących ze zbiorów prywatnych oraz zagranicznych), a także szkice i rekwizyty wykorzystywane w procesie twórczym - w sumie ponad trzysta dzieł ukazujących bogactwo tych dokonań. Przypomni także o społecznych zasługach Matejki, gromadząc liczne świadectwa wdzięczności i uznania kierowane na jego ręce”. Kuratorem wystawy jest prof. UAM dr. hab. Michał Haake. Wystawa będzie czynna do 7 stycznia 2024 roku

Jan Matejko urodził się w 1838 roku, zmarł w 1893 roku. Mieszkał w Krakowie. Jest najsławniejszym malarzem historycznym. Ojciec malarza, Franciszek Matieyko (Matejko), był Czechem, urodzonym w Roudnicach koło Hradca Králové. Przybył do Galicji w charakterze guwernera i nauczyciela muzyki. Przeniósł się do Krakowa, gdzie poślubił Joannę Karolinę Rossberg, wywodzącą się z polsko-niemieckiej rodziny zamożnych rymarzy. Jan był dziewiątym dzieckiem, z jedenastu, jakie mieli państwo Matejkowie. W wieku siedmiu lat zmarła jego matka, co wywarło silny wpływ na osobowość malarza. Istotny wpływ na ukształtowanie wyobraźni i zainteresowanie historią przyszłego malarza miał także jego starszy brat, Franciszek Matejko. W latach 1852-1858 artysta studiował u Władysława Łuszczkiewicza i Wojciecha Stattlera w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie, której później był dyrektorem (od 1873). Jego uczniami byli m.in. Maurycy Gottlieb, Jacek Malczewski, Józef Mehoffer i Stanisław Wyspiański. W 1860 rozpoczął studia w Akademii Sztuk Pięknych w Wiedniu, które bardzo szybko przerwał, niezadowolony ze wskazówek udzielanych mu podczas korekty prac przez profesora Christiana Rubena.

W 1862 roku Jan Matejko namalował jeden ze swoich najwybitniejszych obrazów, "Stańczyka". Miał wtedy zaledwie 24 lata. Dwa lata później odniósł ogromny sukces dzięki "Kazaniu Skargi". Dochód ze wstępu na wystawę oddał na cele charytatywne. Kolejne duże sukcesy artystyczne były związane z obrazami: „Unia Lubelska”, „Bitwa pod Grunwaldem”, „Hołd pruski”, „Zawieszenie dzwonu Zygmunta”, „Sobieski pod Wiedniem”, „Kościuszko pod Racławicami”, „Konstytucja 3 maja”, „Poczet królów i książąt polskich” oraz wiele innych. Prace Jana Matejki poprzedzone były studiami historycznymi oraz pobytami na polu bitwy.

Dzieła Matejki, które warto znać:

„Stańczyk”, a właściwie „Stańczyk w czasie balu na dworze królowej Bony wobec straconego Smoleńska”

Jest to obraz Jana Matejki ukończony w 1862 roku. Obraz ten został zakupiony przez Muzeum Narodowe w Warszawie w 1924 roku. W czasie II wojny światowej został zrabowany przez nazistów, a następnie przez Związek Radziecki, ale wrócił do Polski około 1956 roku. To jedno z najsłynniejszych dzieł Matejki i to ono przyniosło mu sławę. Jego głównym elementem jest kontrast między uroczym błaznem (tytułowym Stańczykiem) a toczącym się w tle ożywionym balem. Obraz przedstawia Stańczyka w poczuciu izolacji i beznadziei, co odzwierciedla sytuację polityczną Polski w XIX wieku. Stańczyk pozostaje ważnym symbolem polskiej kultury. Ucieleśniał satyrę krytykującą problemy społeczne, jednocześnie oferując mądrość zwykłym ludziom. Jego postać jest pamiętana i jest dumną częścią polskiego charakteru narodowego. Obraz stworzył wizerunek Stańczyka, który stał się kultowy i powszechnie rozpoznawalny w Polsce.

„Hołd pruski”

Obraz został namalowany w latach 1879-1882 w Krakowie (wówczas część Austro-Węgier ). Obraz przedstawia „hołd pruski”, ważne wydarzenie polityczne, kiedy to książę pruski Albrecht Hohenzollern złożył hołd i złożył przysięgę wierności królowi Zygmuntowi I Staremu na krakowskim rynku 10 kwietnia 1525 roku. Matejko przedstawił ponad trzydzieści ważnych postaci polskiego renesansu, pozwalając sobie na włączenie również kilku nieobecnych na tym wydarzeniu. Obraz gloryfikuje to wydarzenie w historii i kulturze Polski oraz majestat jej królów. Jednocześnie ma ciemniejszy ton, odzwierciedlając niespokojne czasy, jakie spotkały Polskę pod koniec XVIII wieku, gdy Królestwo Prus miało stać się jednym z mocarstw zaborczych kończących niepodległość Polski. Obraz był postrzegany przez niektórych jako antypruski, zapowiadający rzekomą zdradę Polski; inni zauważyli, że jest to również krytyczne wobec Polski, ponieważ Matejko umieścił znaki, które oznaczają, że ten pozornie triumfalny moment był pustym, zmarnowanym zwycięstwem. 

„Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem”

Ukończony w 1873 roku obraz znajduje się w zbiorach Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Przedstawia Mikołaja Kopernika obserwującego niebo z balkonu wieży na tle katedry we Fromborku. Płótno zostało zakupione od prywatnego właściciela w drodze publicznej subskrypcji w Polsce i wisi w auli (Wielkiej Sali) Collegium Novum. Matejko wykonał to dzieło jako część serii obrazów, które miały uchwycić i przedstawić kluczowe momenty w historii Polski, aby zainspirować publiczność.

„Kazanie Skargi”

Obraz został ukończony w 1864 roku, obecnie znajduje się w Muzeum Narodowym w Warszawie. Przedstawia kazanie jezuity księdza Piotra Skargi, czołowej postaci kontrreformacji w Polsce, w którym gani polską elitę za zaniedbanie interesu narodowego. „Kazanie Skargi” należy do najsłynniejszych dzieł Matejki i podobnie jak inne historyczne obrazy malarza zawiera kilka portretów możliwych do zidentyfikowania postaci historycznych z przedstawionego okresu, a także w tym przypadku autoportret artysty w postaci Skargi. Skarga przemawia na prezbiterium katedry wawelskiej. Jest widoczny w prawym górnym rogu, ubrany na czarno, z podniesionymi rękami, zatrzymany w środku przemówienia. Jego twarz jest podobno twarzą samego Matejki, choć znacznie postarzałą. Skarga jest jedyną dynamiczną postacią w kompozycji, pozostałe postacie ukazane są jako nieruchome, stojące lub siedzące. W rzeczywistości jednak nie ma dowodów na to, że dzieło (słynna krytyka polskiego rządu) Skargi zostało kiedykolwiek wygłoszone w formie prawdziwego kazania.

„Bitwa pod Grunwaldem”

Bitwa pod Grunwaldem to obraz Jana Matejki przedstawiający bitwę pod Grunwaldem i zwycięstwo sprzymierzonej Korony Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego nad Zakonem Krzyżackim w 1410 roku. Płótno pochodzi z 1878 roku i jest jednym z najbardziej heroiczne przedstawienia dziejów Polski i Litwy. Obraz jest eksponowany w Muzeum Narodowym w Warszawie. Głównym tematem obrazu jest scena śmierci Wielkiego Mistrza Zakonu Krzyżackiego Ulricha von Jungingena, inną centralną postacią jest wielki książę litewski Witold, ubrany na czerwono z podniesionym mieczem. Obraz został zarówno okrzyknięty wybitnym, jak i skrytykowany za swoją złożoność. Jest to jedno z najbardziej rozpoznawalnych dzieł Matejki, które prawdopodobnie przyczyniło się do utrwalenia wizerunku bitwy pod Grunwaldem i jej trwałej sławy w polskiej świadomości.

„Konstytucja 3 maja 1791 roku”

Obraz olejny pochodzi z 1891 roku. To duże dzieło, jedno z najbardziej znanych Matejki. Upamiętnia Konstytucję RP z 3 maja 1791 roku, kamień milowy w historii Rzeczypospolitej Obojga Narodów i szczyt polskiego oświecenia. Kompozycja przedstawia wielką scenę wypełnioną licznymi postaciami historycznymi, w tym ostatniego króla Polski Stanisława Augusta Poniatowskiego; marszałków Sejmu Wielkiego Stanisław Małachowski i Kazimierz Nestor Sapieha; współtwórców Konstytucji takich, jak Hugo Kołłątaj i Ignacy Potocki oraz inne ważne postacie takie, jak m.in. Tadeusz Kościuszko. Współcześni historycy zidentyfikowali około dwudziestu osób.  Obraz powstał między styczniem a październikiem 1891 roku dla uczczenia stulecia Konstytucji. Było to jedno z ostatnich dzieł Matejki, zmarłego w listopadzie 1893 roku. Obraz eksponowany był we Lwowie do 1920 roku, kiedy to został przeniesiony do Krakowa. Został ukryty w czasie II wojny światowej, później przeniesiony do Warszawy, gdzie obecnie wisi w Zamku Królewskim.

Zdjęcia: Wikipedia