Najcenniejsze dzieła w polskich muzeach

Polskie kolekcje muzealne kryją wiele cennych dzieł sztuki. Warto zapoznać się z arcydziełami autorstwa zagranicznych malarzy, których bezcenne piękno zachwyca od momentu powstania.

1. Hans Memling, „Sąd ostateczny” (zdjęcie główne)

„Sąd Ostateczny” to tryptyk autorstwa flamandzkiego malarza Hansa Memlinga, namalowany w latach 1467-1471. Obecnie znajduje się w Muzeum Narodowym w Gdańsku. Został zamówiony przez Angelo Tani, agenta Medyceuszy w Brugii, ale został schwytany na morzu przez Paula Beneke, korsarza z Gdańska. Długi pozew napisany przeciwko Lidze Hanzeatyckiej zażądał jej powrotu do Włoch. Umieszczono go w Bazylice Wniebowzięcia, ale w XX wieku przeniesiono na obecne miejsce. Tryptyk przedstawia „Sąd Ostateczny” podczas powtórnego przyjścia Jezusa Chrystusa, panel centralny przedstawia Jezusa zasiadającego na sądzie nad światem, natomiast św. Michał Archanioł waży dusze i kieruje potępionych do piekła (grzesznik po prawej stronie św. Michała, szalka jest portretem dawcy Tommaso Portinari); lewy panel przedstawia zbawionych wprowadzanych do nieba przez św. Piotra i aniołów; panel po prawej stronie przedstawia potępionych wleczonych do piekła. Pod koniec II wojny światowej obraz został wywieziony do Turyngii, gdzie w 1946 trafił w ręce Armii Czerwonej, a w rezultacie do Ermitażu. Do Polski powrócił po 10 latach – najpierw do Warszawy, gdzie został poddany zabiegom konserwatorskim, a następnie do Gdańska.

2. Leonardo da Vinci, „Dama z gronostajem”

„Dama z gronostajem” to portret autorstwa włoskiego artysty Leonardo da Vinci. Datowany jest na okres ok. 1489–1491, dzieło namalowane techniką olejną na desce z drewna orzechowego. Bohaterką portretu jest Cecilia Gallerani, kochanka księcia Mediolanu Ludovico Sforzy. W chwili jego wykonania Leonardo był malarzem na dworze Sforzów w Mediolanie. Jest to drugi z zaledwie czterech zachowanych portretów kobiet namalowanych przez Leonarda, pozostałe to „Ginevra de'Benci”, „La Belle Ferronnière” i „Mona Lisa”. Obraz znajduje się obecnie w Muzeum Czartoryskich w Krakowie i jest jednym z narodowych skarbów Polski. Jest częścią Kolekcji Książąt Czartoryskich, która 29 grudnia 2016 roku została sprzedana rządowi polskiemu za 100 mln euro przez Fundację Książąt Czartoryskich, reprezentowaną przez Adama Karola Czartoryskiego, ostatniego w linii prostej potomka Izabeli Czartoryskiej Flemming i Adama Jerzego Czartoryskiego, którzy w 1798 roku sprowadzili obraz do Polski z Włoch.

3. Lorenzo Lotto, „Adoracja Dzieciątka”

„Adoracja Dzieciątka” to tempera na desce topolowej autorstwa Lorenzo Lotto, pochodząca z 1508 roku, będąca własnością i eksponowana w EUROPEUM – Europejskim Centrum Kultury, oddziale Muzeum Narodowego w Krakowie. Na lewo od Madonny z Dzieciątkiem znajduje się Franciszek z Asyżu, pośrodku w tle sędziwy święty (święty Hieronim lub św. Józef), a po prawej stronie męczennica, prawdopodobnie Katarzyna Aleksandryjska. W XVII w. znajdował się w zbiorach Gaspara de Haro y Guzmana (1629–1687), ambasadora Hiszpanii w Rzymie i wicekróla Neapolu, jednego z największych kolekcjonerów tamtej epoki, o czym świadczy jego znak na odwrocie obrazu .W 1804 roku kupił go w Neapolu za 100 dukatów Jan Feliks Tarnowski i w 1834 roku podarował go Janowi Karolowi Scipio del Campo, swemu siostrzeńcowi i kanonikowi kapituły krakowskiej. Na początku XX w. kupił go Zygmunt Pusłowski, a kolejnym po nim właścicielem był Xawery Pusłowski, który później przekazał go swemu ojcu chrzestnemu Markowi Rostworowskiemu. Został sprzedany przez Rostworowskiemu w 1971 roku obecnemu właścicielowi.

4. El Greco, „Ekstaza św. Franciszka”

„Święty Franciszek otrzymujący stygmaty” znany także pod tytułem muzealnym: „Ekstaza świętego Franciszka” to obraz olejny przedstawiający św. Franciszka z Asyżu, którego autorem jest hiszpański malarz greckiego pochodzenia Dominikoso Theotokopulos, znanemu jako El Greco. Obraz został przez przypadek odkryty w 1964 w Kosowie Lackim przez Izabellę Galicką i Hannę Sygietyńską, aktualnie znajduje się w zbiorach Muzeum Diecezjalnego w Siedlcach, a wyeksponowane publicznie zostało dopiero po czterdziestu latach od odkrycia.

Franciszek jest przedstawiony w momencie otrzymania stygmatów. Ukazano go od kolan, pochylonego do przodu, zwróconego w 3/4 w kierunku jasnego, bijącego z lewej strony światła. Święty jest wpatrzony w niebo, ma łzy w oczach. Jego postać jest nienaturalnie wydłużona, ma rozłożone ręce w geście oddania się Bogu. Na sobie ma habit z kapturem, przepasany podwójnym sznurem z węzłem. W tle widoczny jest zarys góry La Verna. Pod prawą ręką Franciszka znajduje się czaszka – atrybut marności.

5. Sofonisba, „Gra w szachy”

„Gra w szachy” (lub „Portret sióstr artystki grających w szachy”) to obraz olejny na płótnie wykonany ok. 1555 roku autorstwa włoskiej renesansowej artystki, Sofonisby Anguissoli. Anguissola miała 23 lata, kiedy go namalowała. Obraz jest sygnowany i datowany na krawędzi szachownicy, w miejscu, w którym Anguissola pozostawiła łaciński napis: SOPHONISBA ANGUSSOLA VIRGO AMILCARIS FILIA EX VERA EFFIGIE TRES SUAS SORORES ET ANCILLAM PINXIT MDLV – „Sofonisba Angussola dziewica córka Amilcare odmalowała za życia swoje trzy siostry i służącą 1555.” Obraz trafił później do Rzymu wraz z „Autoportretem w Spinet” i dwoma rysunkami Anguissoli do zbiorów humanisty i kolekcjonera Fulvio Orsiniego. Następnie odziedziczył je kardynał Odoardo Farnese. „Gra w szachy” pojawiła się następnie w Neapolu, po tym jak majątek Farnese przeszedł w ręce Burbonów i ostatecznie został przejęty przez Luciano Bonaparte. Potem ponownie zmienił właściciela i trafił do kolekcji, która dziś stanowi część Muzeum Narodowego w Poznaniu. Znane są trzy ryciny oparte na tym obrazie. Obraz przeszedł wyraźne przemalowania.

W malowniczym ogrodzie Łucja, trzecie z dzieci Anguissoli, przesuwa figury szachowe; przed nią Minerwa, czwarta córka, która reaguje na swojego przeciwnika. Przyciąga uwagę najmłodszej siostry Europy (piątej w kolejności), która śledzi grę i się śmieje. Na obrazie obecna jest także służąca.

6. Rembrandt van Rijn, „Krajobraz z miłosiernym samarytaninem”

„Krajobraz z miłosiernym samarytaninem” to obraz olejny wykonany na desce dębowej w 1638 roku autorstwa Rembrandta. Jest to jeden z zaledwie sześciu pejzaży olejnych autorstwa artysty, a obok „Dziewczyny w ramie obrazu” i „Uczonego przy mównicy” jest także jednym z zaledwie trzech obrazów Rembrandta w polskich zbiorach. Przedstawia przypowieść o dobrym Samarytaninie z Ewangelii Łukasza. Został zakupiony na aukcji w Paryżu przez Jean-Pierre'a Norblina de La Gourdaine'a i tym samym trafił do kolekcji polskiej szlachcianki Izabeli Czartoryskiej w Domu Gotyckim w Puławach. Zbiór ten został później przeniesiony do Krakowa i był jednym z kilku obrazów zrabowanych przez Niemców w 1939 roku. Po drugiej wojnie światowej, dzięki badaniom historyka sztuki Karola Estreichera, powrócił do Krakowa i obecnie znajduje się w miejskim Muzeum Czartoryskich.

7. Jacques Louis David, „Portret konny Stanisława Kostki Potockiego”

„Portret konny hrabiego Stanisława Potockiego” jest obrazem olejnym na płótnie wykonanym przez francuskiego malarza neoklasycznego Jacquesa-Louisa Davida w 1781 roku. Wielkoformatowy portret konny przedstawia polskiego polityka, szlachcica i pisarza okresu oświecenia, Stanisława Kostkę Potockiego. Artysta przedstawił Potockiego na koniu i z szarfą polskiego Orderu Orła Białego. Gdy Potocki uchyla kapelusza w powitalnym geście wobec widza, koń kłania się, a w lewym dolnym rogu obrazu widać szczekającego psa.

Potocki po raz pierwszy spotkał Jacquesa-Louisa Davida we Włoszech podczas wielkiego tournée artysty w latach 1779–1780, chociaż szczegóły dotyczące zamówienia na portret pozostają przedmiotem dyskusji. Portret Potockiego po raz pierwszy wystawiono na Salonie Paryskim w 1781 roku i sprowadzono do Warszawy około 1801 roku. W tym samym roku dzieło przeniesiono do Pałacu w Wilanowie. Obraz został zrabowany przez hitlerowskie wojska niemieckie w grudniu 1944 roku i następnie wywieziony do Niemiec. W 1952 roku sowieccy urzędnicy poinformowali polski rząd, że portret znalazł się wśród wielu innych dzieł z kolekcji wilanowskiej, które zostały zwrócone przez ZSRR po wojnie. W 1956 roku obraz Dawida został oficjalnie zwrócony do Polski i umieszczony w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie. W 1990 roku, po zakończeniu rządów komunistycznych w Polsce, przeniesiono go z powrotem do Wilanowa i wystawiono na stałą ekspozycję.

8. Lucas Cranach starszy, „Madonna pod jodłami”

„Madonna pod jodłami” to obraz olejny z 1510 roku autorstwa niemieckiego malarza renesansowego Lucasa Cranacha starszego. Przedstawia on Marię z małym Jezusem na kolanach. Jezus trzyma w ręku winne grono, spoczywając na drogocennej poduszce. Obok niej złoty sygnet z sygnaturą L.C. Tłem jest górzysty krajobraz z pochyloną brzozą i jodłami. Malarz stworzył obraz dla wrocławskiej katedry i do XIX wieku wisiał on w kaplicy św. Jana Ewangelisty, po czym trafił do skarbca katedralnego. W latach 20. i 30. XX wieku obraz był udostępniony zwiedzającym. W 1943 roku, w obawie przed alianckimi nalotami, został wraz z innymi dziełami sztuki ewakuowany z miasta przez władze hitlerowskie do klasztoru cystersów w Henrykowie, a następnie do Kłodzka. Po zakończeniu wojny obraz wrócił do Wrocławia, ale wymagał dużych zabiegów konserwacyjnych, gdyż m.in. pękł na dwie części.

Zdjęcia: Wikipedia