Kobiety ze słynnych obrazów – część II

John Everett Millais, „Ofelia”, 1851–1852, Tate Britain, Londyn

Grupa studentów Royal Academy of Arts w 1848 roku założyła artystyczne stowarzyszenie pod nazwą Bractwa Prerafaelitów. Młodzi artyści buntowali się przeciwko akademickiej sztuce wiktoriańskiej. Założycielami Bractwa byli: William Hunt, Dante Gabriel Rossetti i jego brat William Michael oraz John Everett Millais, autor zapadającego w pamięć obrazu „Ofelia”. Obraz przedstawia śpiewającą Ofelię unoszącą się na rzece tuż przed utonięciem. Scena ta opisana jest w akcie IV „Hamleta” Williama Szekspira. Przedstawione kwiaty unoszące się na rzece zostały namalowane tak, aby odpowiadały opisowi girland w dramacie. Millais tworzył „Ofelię” w dwóch oddzielnych etapach: najpierw namalował pejzaż, a następnie postać. Do obrazu pozowała Elizabeth Siddall, która miała wtedy 19 lat. Millais kazał Siddall leżeć w pełnym ubraniu w wannie w swoim studio przy Gower Street 7 w Londynie. 

Elizabeth Eleanor Siddall, nazwana tak na cześć swojej matki, urodziła się 25 lipca 1829 roku w rodzinnym domu przy 7 Charles Street w Hatton Garden. Jej rodzicami byli Charles Crooke Siddall i Elizabeth Eleanor Evans, z rodziny pochodzenia angielskiego i walijskiego. Miała dwoje starszego rodzeństwa, Ann i Charlesa Roberta. Jej ojciec prowadził firmę produkującą sztućce. Około 1831 roku Siddallowie przenieśli się do mniej zamożnej dzielnicy Southwark w południowym Londynie.

Dante Gabriel Rossetti poznał Siddall w 1849 roku. Rosetti nadał Siddall przydomek „Lizzie”, kiedy weszła do kręgu Bractwa Prerafaelitów. W 1851 roku stała się muzą Rossettiego i przestała pozować innym artystom, rok później zrezygnowała z pracy i zamieszkała z malarzem. Siddal i Rossetti pobrali się w środę 23 maja 1860 roku w kościele św. Klemensa w nadmorskim mieście Hastings. Wizerunek Ofelii namalowany przez Millaisa zafascynował też innych artystów i przeniknął do kultury współczesnej. Elizabeth Siddall zmarła na skutek przedawkowania laudanum w 1862 roku.

Édouard Manet, „Śniadanie na trawie”, 1863, Musée d’Orsay, Paryż

Obraz przedstawia nagą kobietę, która jakby od niechcenia je obiad z dwoma w pełni ubranymi mężczyznami. Dwaj mężczyźni, przebrani za młodych dandysów, są zajęci rozmową, ignorując kobietę. Przed nimi wystawione są ubrania kobiety, kosz owoców i okrągły bochenek chleba. W tle lekko ubrana kobieta kąpie się w strumieniu. Zbyt duża w porównaniu z postaciami na pierwszym planie, zdaje się unosić nad nimi. Scena ma miejsce w paryskim lasku lub parku, dominują barwy ciemne i stonowane odcienie zieleni. Jedynie jasna sylwetka nagiej kobiety ostro kontrastuje z całością sceny i koncentruje na sobie uwagę widza. Podobnie jak w przypadku „Olimpii” autorstwa Maneta do obrazu pozowała Victorine Meurent. Chociaż najbardziej znana jest jako ulubiona modelka Édouarda Maneta, była samodzielną artystką, która regularnie wystawiała się w prestiżowym Salonie Paryskim. W 1876 roku jej obrazy zostały wybrane na wystawę przez jury Salonu, kiedy to dzieła Maneta odrzucono. 

Victorine-Louise Meurent urodziła się w Paryżu w niedzielę 18 lutego 1844 roku w rodzinie rzemieślników. Jej matka była modystką, a ojciec patynatorem brązów. W 1860 roku, w wieku szesnastu lat, Meurent zaczęła pozować w pracowni Thomasa Couture'a i być może studiowała sztukę w jego atelier. Miała rude włosy, filigranową figurę i mlecznoróżową karnację, dlatego studenci Couture’a nazywali ją pieszczotliwie krewetką. Victorine po raz pierwszy pozowala dla Maneta w 1862 roku, na potrzeby obrazu „Uliczna śpiewaczka”. Manet po raz pierwszy zainteresował się nią, gdy zobaczył ją na ulicy, niosącą gitarę. „Uliczna śpiewaczka” jako pierwsza wzbudziła zgorszenie, prawdziwy chrzest bojowy nadszedł jednak w trakcie wystawy Salonu, gdzie  nie zakwalifikowano „Śniadania na trawie”. Obraz stał się wyszydzanym i sztandarowym dziełem Salonu Odrzuconych, a sam malarz był zdumiony szumem wokół dzieła. Podobnie stało się w przypadku Olimpii, co sprawiło, że Manet na chwilę stracił sens malowania. Victorine na jakiś czas zniknęła z pracowni Maneta, w latach siedemdziesiątych XIX wieku wyjechała do Ameryki, wracając do Paryża w 1875 roku. Zapisała się na wieczorowy kurs do Academie Julian i sama zaczęła odnosić sukcesy jako malarka. Zmarła w wieku 83 lat 17 marca 1927 roku.  

Stanisław Wyspiański, „Portret Dagny Juel - Przybyszewskiej”, 1899, Muzeum Narodowe w Warszawie

Dagny Juel, Norweżka, żona Stanisława Przybyszewskiego funkcjonuje w świadomości kulturowej jako egzotyczna femme fatale, muza artystów z kręgu cyganerii Berlina i Krakowa. Kochali się w niej ponoć wszyscy młodzieńcy z ówczesnej cyganerii krakowskiej, przez pewien czas pod jego urokiem pozostawał nawet Stanisław Wyspiański.

Dagny Juel przyszła na świat w norweskim miasteczku Kongsvinger jako druga córka lekarza Hansa Lemmicha Juella i Mindy z Blehrów. Rodowe nazwisko Juell zmieniła na Juel około 1890 roku. Po wyjściu za mąż podpisywała się Dagny Przybyszewska. W 1892 roku wyjechała na krótko do Berlina na studia muzyczne, które ponownie podjęła rok później – w lutym 1893. W 1893 roku Dagny, zaaferowana Przybyszewskim, zerwała związek z dramatopisarzem Augustem Strindbergiem i związała się z Polakiem. Poślubiła go już w sierpniu tego samego roku, mieli dwoje dzieci - córkę Ivi i syna Zenona. Stanisław Przybyszewski trwonił pieniądze i wikłał się w liczne romanse, z kilkoma kobietami równocześnie co, pomimo próby naprawy stosunków małżeńskich było przyczyną rozstania i późniejszej niewierności samej Dagny. Wiosną 1901 roku, po ponad rocznym rozstaniu Przybyszewscy spotkali się w Warszawie i postanowili wybrać wspólnie do Tyflisu na zaproszenie wielbiciela i kochanka Przybyszewskiej, Władysława Emeryka. Przybyszewska wyjechała pierwsza wraz z Emerykiem i synkiem Zenonem. Stanisław z córką Ivi nie przyjechał. 5 czerwca 1901 roku, w pokoju tyfliskiego Grand Hotelu Emeryk zastrzelił Przybyszewską, po czym popełnił samobójstwo. Stanisław nie pojechał na pogrzeb żony – tłumaczył się względami finansowym.

Gustav Klimt, „Pocałunek”, 1907 – 1908, Galeria Austriacka Belvedere, Wiedeń

Emilie Flöge należała do kręgów wiedeńskiej bohemy i fin de siècle’u. Była towarzyszką życia Gustava Klimta. W 1891 roku Helene, jedna z dwóch starszych sióstr Emilie, poślubiła Ernsta Klimta, brata Gustava Klimta. Kiedy Ernst zmarł w grudniu 1892 roku, Gustav został opiekunem Helene. W tym czasie Emilie miała osiemnaście lat, a Gustav był częstym gościem w domu jej rodziców, spędzając wakacje z rodziną Flöge nad jeziorem Attersee. Liczne fotografie dokumentują Klimta z Emilie i jej rodziną. To Emilie jest podejrzewana o bycie modelką na obrazie „Pocałunek”, z pewnością została uwieczniona na innych obrazach Klimta, m.in. „Portrecie Emilie Louise  Flöge”. Emilie była czwartym dzieckiem tokarza i producenta fajek z Meerschaum, Hermanna Flöge'a. Emilie miała dwie siostry, Pauline i Helene oraz brata Hermanna. W 1894 roku Pauline jej starsza siostra, otworzyła szkołę krawiecką, gdzie pracowała także Emilie. W 1899 roku obie siostry wygrały konkurs krawiecki i otrzymały zlecenie uszycia sukni batystowej na wystawę. Emilie od dziecka interesowała się modą, jako projektantka łączyła elementy ludowych strojów z japońskimi tkaninami. W czasach prosperity jej salon mody zatrudniał ponad osiemdziesiąt osób i osiągał wysokie dochody pomimo wygórowanych cen. Dopiero w 1938 roku Emilie była zmuszona zamknąć salon, gdyż po Anschlussie Austrii jej bogate klientki zaczęły masowo wyjeżdżać za granicę. O związku Emilie z Gustavem krążyły legendy, w pewnym momencie Klimt kochał się szaleńczo w Almie Schindler, przez co zrozpaczona Emilie próbowała odebrać sobie życie, połykając garść tabletek nasennych. Klimt zmarł na udar 11 stycznia 1918 roku. Jego ostatnie słowa podobno brzmiały: „Emilie musi przyjść”. Odziedziczyła połowę majątku Klimta, druga połowa trafiła do rodziny malarza. W ostatnich dniach II wojny światowej jej dom na Ungargasse spłonął, niszcząc nie tylko kolekcję ubrań, ale także cenne przedmioty pochodzące z majątku Gustava Klimta. Flöge zmarła w wieku 77 lat w Wiedniu 26 maja 1952 roku i została pochowana w grobie rodzinnym Flöge-Donnerów.

„Pocałunek” przedstawia parę obejmującą się nawzajem, ich ciała splecione są w wyszukanych, pięknych szatach, ozdobionych w stylu inspirowanym współczesną secesją i organicznymi formami. Obraz jest uważany za arcydzieło wiedeńskiej secesji i najpopularniejsze dzieło Gustava Klimta.

Jacek Malczewski, „Autoportret z muzą”, 1908, Muzeum im. Jacka Malczewskiego w Radomiu

Nazywała się Jadwiga Maria z Brunickich Balowa. Pochodziła z Kresów Wschodnich. Na świat przyszła w 1879 roku w rodzinnym dworze w Zaleszczykach, jako córka barona Seweryna Brunickiego, polskiego właściciela ziemskiego i jego żony Jadwigi Marii Kryspiny Zagórskiej (herb Ostoja). Jak przystało na dzieci z zamożnych rodzin, kształciła się w domu pod opieką korepetytora. Słynęła ze swojej nieprzeciętnej urody, wielkiego uroku osobistego oraz erudycji. Była wielką miłością Jacka Malczewskiego.

W 1898 roku Maria Brunicka wyszła za mąż za Stanisława Jakuba Bala, starszego o dziewięć lat ziemianina. Główną rezydencją Balów był majątek w Tuligłowach we wschodniej Polsce. Dom został przebudowany na początku XIX wieku. Mieli razem dwie córki. Ich małżeństwo zakończyło się około 1904 roku. Jedna z ich córek, Helena Bal, została malarką. Okoliczności spotkania artysty z jego muzą są nieznane, prawdopodobnie poznali się ok. 1900 roku w majątku serdecznego przyjaciela malarza Karola Lanckorońskiego w Rozdole. Pozostali przyjaciółmi po tym, jak Maria zerwała z Malczewskim i często korespondowali podczas jej zagranicznych podróży. W 1923 roku ponownie wyszła za mąż, tym razem za Jerzego Turno. Malczewski był jednym z gości na jej weselu. Skrywany ze względu na związki małżeńskie obojga romans trwał aż 13 lat. Ostrożność porzucali dopiero w intymnej korespondencji. Malczewski rysy ukochanej umieszczał w wielu pracach i w różnorodnych kontekstach. Maria Balowa była jedną z najbardziej szanowanych modelek artystycznych w Polsce. Zmarła 3 stycznia 1955 roku w Krakowie w wieku 75 lat. Jej czarną sukienkę z lat 30. można oglądać w Centralnym Muzeum Włókiennictwa w Łodzi.

Salvador Dalí, „Galarina”, 1945, Fundació Gala-Salvador Dalí, Figueres

Gdy się poznali, ona miała trzydzieści pięć lat, a on dwadzieścia pięć. Gala przyjechała do Paryża w 1916 roku, gdy uciekała przed rewolucją rosyjską. Urodziła się jako Elena Ivanovna Diakonova (ros. Елена Ивановна Дьяконова) w Kazaniu, w guberni kazańskiej w Imperium Rosyjskim. Wśród jej przyjaciół z dzieciństwa było wielu intelektualistów, w tym poetka Marina Cwietajewa. Pracę jako nauczycielka rozpoczęła w 1915 roku, mieszkając wówczas w Moskwie. Gala poślubiła słynnego surrealistycznego poetę Paula Éluarda. Mieli córkę, jednak Gala nie poświęcała jej ani trochę uwagi. Nie lubiła macierzyństwa, dla Dalego porzuciła swoją rodzinę. W sierpniu 1929 Gala i Paul odwiedzili Salvadora w Hiszpanii i wtedy rozpoczął się ich romans. Była inspiracją dla wielu artystów, w tym Éluarda, Louisa Aragona, Maxa Ernsta i André Bretona. Breton później nią pogardzał, twierdząc, że miała destrukcyjny wpływ na artystów, z którymi się zaprzyjaźniła. Dalí i Gala wzięli ślub cywilny w 1934 roku, a powtórnie pobrali się w katolickiej ceremonii w 1958 roku w pirenejskiej wiosce Montrejic. Musieli otrzymać specjalną dyspensę od Papieża, ponieważ Gala była wcześniej mężatką i była wierząca. Dali widział w niej uosobienie swoich oczekiwań, wielbił i traktował jak Madonnę. Wielokrotnie malował jej plecy, którymi był zachwycony. Związek malarza ze starszą kobietą wywołał skandal w jego rodzinie, ojciec wydziedziczył syna. Dzięki Gali Salvador zyskał sławę w Ameryce, para wyjechała tam w 1934 roku za pieniądze pożyczone od Picassa. Druga połowa lat 30. upłynęła pod znakiem triumfów malarza w Europie. Gala dbała o wszystko, była muzą Dalego, pilnowała finansów, prowadziła interesy, uważa się, że ocaliła go przed szaleństwem i przedwczesną śmiercią. Portret żony malował cały rok 1945. Mawiał, że naga pierś to symbol chleba. Niestety pod koniec życia para walczyła ze sobą i nie szczędziła wobec siebie nienawiści. Gala rozmieniła talent Dalego na drobne, wciąż kierując jego interesami, wydawała pocztówki, dużą liczbę litografii, wynajęła nawet fałszerza do wykańczania jego obrazów. Zmarła w 1982 roku, a Salvador Dali przeżył ją o dwa lata.